De 5 Verrassingen 2001-2011

Nieuws | de redactie

5 september 2011 | De ScienceGuide Top 10 kende in het voorbije decennium enkele vaste waarden, mensen die zeer regelmatig een plek verdienden, als Yvonne van Rooy en Frans Leijnse. Maar wie waren in de kennissector de grote verrassingen van de voorbije 10 jaar?

In de afgelopen 10 jaar kwamen mensen naar voren waarvanniemand in 2001 had kunnen verzinnen dat zij of hij als groteinspirator of als buitengewoon invloedrijk zou gaan gelden. HoeveelNederlanders hadden op 1 januari 2001 al eens gehoord van Jan PeterBalkenende? Of van Mark Zuckerberg, Anna Netrebko en Ai WeiWei?

Hier de 5 onverwachten, de surprises van kennis en beleid2001-2011.

1. Mark Rutte

Hij viel juni 2004 in als staatsecretaris. Minister Van derHoeven bleef zelf onderzoek en wetenschapsbeleid doen. Mark Ruttewas gretig, opgeruimd, beetje wild, hartelijk en bleek eenolifantsgeheugen te hebben.

De twee jaren op OCW waren een onmisbare leerschool voor dejonge bewindsman. Op SZW had hij daarvoor al leren scoren metconcreet beleid en slim polderen. Op OCW leerde hij op zijn tongbijten en handige, desnoods tijdelijke coalities met de oppositiesluiten. Met LSVb en ISO tegen koepels en CvB’s. Met de HBO-raadtegen de VSNU. Met iedereen tegen Rita Verdonk.

Hij leerde er ook van de grootste fout in zijn loopbaan totheden. Zelf erkende hij die voluit. Hij had in een jongensachtigebui – een beetje Dance Valley als het ware – ISO enLSVb opgepord eens wat bestuursgebouwen bij universiteiten tebezetten. De ‘heren van het kartel’ – naar zijn klassieker uitzijn afscheidsinterview met ScienceGuide -moesten maar wat opgeschud worden, leek hem. Uiteraard namenactieve bonden als de AKKU en dergelijke de bewindsman bij zijnwoord. Zo’n oproep tot huisvredebreuk vond zijn toenmaligepremier echter toch wat strijdig met normen en waarden….

Premier Rutte is kortom de geslaagde student van destaatssecretaris die destijds ‘Begeisterung’ wilde wekken.

2. Janez Potocnik

Het gaat met Europa voortreffelijk, al lijkt dat er somsniet op. In 2004 kwam een groep ambitieuze landen erbij die hetcommunistisch verleden had overwonnen. De jonge minister die voorSlovenië de toetreding had onderhandeld werd Eurocommissaris inBrussel. Zijn portefeuille: onderzoeksbeleid.

Janez Potocnik maakte zoveel werk van zijn domein, dat het nualom gezien wordt als één van de meest succesvolle gebieden vanEU-beleid. Als het ergens van koeien naar kennis is gegaan, danhier. En Nederland trekt uit dit prioriteitsgebied meer dan hetnaar rato van zijn omvang zou kunnen verwachten. Miljarden extradankt ons land uiteindelijk toch aan het beleid van de Sloveensemannetjesputter.

Potocnik werd in 2009 in Brussel herbenoemd én gepromoveerd,iets dat Nederland met Neelie Kroes niet lukte. Hij is nu de Eurocommissaris voor milieubeleid, opnieuwzo’n gebied waarvan langzamerhand iedereen begrijpt dat je dat alslanden echt samen zult moeten doen, wil je fundamenteleverbeteringen bereiken. Zou mooi zijn als partijen als de SP, PvdA,CU, SGP en PVV dat Europese beginsel ook ten volle wildenzien.

(foto: Yorick Bleijenberg)

3. Mariëtte Hamer

In 2001 was zij woordvoeder HBO voor de PvdA in de Tweede Kameren maakte met CDA-woordvoerder Camiel Eurlings samenVVD-onderwijsminister Loek Hermans het leven zuur. Wie had toenvoorspeld dat zij fractieleider zou worden tijdens een coalitieonder premier Balkenende, destijds zelf nog niet meer dande wat professorale woordvoerder Financiën van deCDA-oppositie? Wie had toen voorspeld, dat Hamer de strategische lijn zou formuleren voor het kennisbeleid vanNederland, die door alle partijen beaamd zou worden?

De nummer 1 van deze lijst van 5 verrassingen kon in zijnVVD-CDA regeerakkoord niet om ‘de motie-Hamer’ heen.VVD-partijdenker Jan Anthonie Bruijn onderstreepte de kern van diemotie nog eens in zijn interview over de HO-visie van Halbe Zijlstra.Ook CDA-minister van Bijsterveldt deed dit in haar rede en debat met studenten aan de Leidse universiteitonlangs. De bestuurlijke bewegingen in het WO bewijzen bovendiendat de universiteiten snappen, dat de HO-instellingen in ons landin de wereldwijde rankings plaatsen horen in te nemen die passenbij ‘de Top 5 ambitie’ van de motie-Hamer.

4. De KNAW

In 2001 was de Akademie ongetwijfeld even eerbiedwaardig alsvandaag. Maar even zichtbaar en toonaangevend? Nu levert de KNAWhet voorzitterschap van de wereldwijde federatie vanwetenschapsacademies. Haar president trekt voor de UNO de kritischeevaluatie van het globale klimaatonderzoek en zorgt – met KNAW-lidLouise Fresco  o.a. – voor een vergaande reorganisatie van dedaarvoor opgezette IPCC.

Voor de herprofilering van en herinrichting van grotewetenschapsdisciplines trekt de Akademie – zelf en viatoonaangevende leden – cruciale regieorganen en -operaties, als diebij de geesteswetenschappen en natuur- en scheikunde. Met de startvan de Jonge Akademie werd bovendien een vitamine-injectie gegevenaan ‘de club’. En zulks niet alleen omdat deze zo snel minder zoulijken op een oudere herensociëteit.

Met de presidenten Van Oostrom en Dijkgraaf benoemde de KNAWniet alleen achtereenvolgens de twee jongste preses in haar nu meerdan 200 jaar. Beide zijn bovendien voor een breed publiekherkenbare en gewaardeerde ’tolken’ van de wetenschap. Zij maaktende Akademie extravert, ongedwongen en rijk vaninhoud zichtbaar in alle media, als belichaamden zij Nietzsche’s ‘Fröhliche Wissenschaft’.

Van Oostrom haalde bovendien de band met het HBO aan en trokzich de discussie over de lectorale kwaliteit aan. Ook dat was een in 2001 nogondenkbare rol en verbreding van het domein en de interesse van deKNAW in onderzoekprestaties. Politiek Den Haag snapte de hint. Geenminister van innovatie of onderwijs kan nog om de KNAW heen en datis in koepel-bashing-tijd een strategische victorie vanformaat.

5. Andre Konstantinovitsj Geim

Een rare Rus in Nijmegen, dat was hij in 2001. Hij deedrommelige, meestal wat excentrieke proeven en onderzocht wat hijzelf leuk vond. Andre Geim was de nachtmerrie van LPF’ers enVerdonkianen: zo’n buitenlander die in Nederland maar een beetjezijn eigen fantasie achterna leek te lopen, ‘en dat op onzeportemonnee natuurlijk.’

Tussen flitsen van verbeeldingskracht kreeg hij het idee van eenstofje van één molecuul dikte. In 2004 noemde hij dat grafeen. Metplaktape ging hij verder met fantaseren en uitproberen  entoen bleek dat hij grafeen nog kon produceren ook. Ieder bedrijfdat met nieuwe, duurzame, lichte, ijzersterke materialen moetwerken, stortte zich op Geims unicum.

De Nijmeegse onderzoeker had intussen zijn eigen instituut,buiten Nederland. Hij bleef wel komen en contact houden, maar toch…In 2010 kreeg Geim de Nobelprijs, want zoiets briljant simpels,extreem fundamenteels en toepasbaar tegelijk hadden fysici nergenster wereld dezer jaren bedacht en vervolgens ook nog concreetgemaakt. Toen het Nobelcomité de Russische Hollander belde met dezemededeling, zei hij eerst ‘oh shit‘.