Pedagogiek tweede natuur leraarschap

“Maatregelen om de prestaties van beroepsonderwijs te verbeteren zijn tot nu toe vooral gezocht in een strengere aanpak van verzuimen uitval. In extra begeleiding, zorg en nauwgezet toezicht op prestaties. Onmisbare maatregelen, maar ze bewegen zich bijna alle in de periferie van het onderwijs en hebben niet opgeleverd watervan wordt verwacht in de samenleving.”

Pedagogische relatie centraal

Piet Boekhoud, lector pedagogiek in het beroepsonderwijs, laat in zijn openbare les zien dat kwaliteit van onderwijs staat of valt met de kwaliteit van de pedagogische relatie. Leraren moeten deze relatie op kwalitatief hoogwaardige wijze aangaan om talent tot wasdom te laten komen. Het lectoraat moet daarom volgens Boekhoud gezien worden als ‘reisleiderschap’.

“Ik wil leraren en andere betrokkenen meenemen naar vreemde, maar soms ook bekend gebieden van de pedagogiek van het beroepsonderwijs.”

De openbare les van Boekhoud is tot stand gekomen in nauwe samenwerking met Marja Liefaard met wie Boekhoud het lectoraat vormgeeft. Liefaard en Boekhoud betogen dat het leraarschap veelmeer behelst dan het goed kunnen overbrengen van de lesstof. “Zowel de talentvolle jongeren als de leerlingen die de school en de maatschappij de rug dreigen toe te keren, hebben recht op de aandacht van een leraar. Een leraar die in staat en bereid is een pedagogische relatie met de jongere aan te gaan.”

Begeleiden naar volwassenheid

De taak van het beroepsonderwijs, zo stellen Boekhoud en Liefaard, is tweeledig. Zij moet jongeren afleveren die hun vak verstaan, maar tegelijkertijd ook beseffen welke rol dit vak speeltin hun leven. ‘Vorming’ is hierin de centrale taak van de docent:”het proces in de mens dat leidt tot de ontwikkeling van een eigenidentiteit en een bewuste plaatsbepaling in het leven.”

Vorming wordt echter te vaak als een vak of geplakt aan specifieke leergebieden. Boekhoud en Liefaard zien het pedagogische aspect breder in de vorm van ontwikkeling van burgerschap. “In de term pedagogiek ligt meer de opvoedende taak van het onderwijs besloten: de begeleiding van jongeren naar de volwassenheid.”

De rol van de leraar

De pedagogische rol van de leraar is er één die naast het beheersen van de vakkennis in het beroepsonderwijs van groot belang is. Boekhoud en Liefaard geven beschrijven daarom in de tekst van de hun openbare les een lijst met competenties die een leraar moet beheersen om de leerling goed te begeleiden.

Onder meer de bereidheid verwachtingsvol naar een leerling te blijven kijken, respect voor zelfstandigheid en gevoel van eigenwaarde van de leerling te hebben, voorbeeldgedrag als vakmanen als mens te tonen en het uitdagen tot nieuwe perspectieven, zijn aspecten van de rol die de leraar op zich moet nemen in interactie met de leerling.

“Onmisbaar in de pedagogisch-didactische vaardigheden zijn persoonlijke eigenschappen zoals empathie, liefde, bewogenheid, nieuwsgierigheid, maar ook je mogelijkheden om je zintuiglijke waarneming adequaat in te zetten.”

Aspecten die zo ziet het lectoraat, niet expliciet aan de orde komen in de lerarenopleidingen en ook niet gemakkelijk te leren zijn. Het pedagogisch-didactische aspect van het leraarschap is volgens hen dan ook niet aan te leren, maar wel te beïnvloeden.

“Leraren die vertrouwen hebben in hun vakmanschap en bereid zijn dit te blijven ontwikkelen, zijn geïnspireerde leraren. Het zijn docenten die zich niet laten leiden door de laatste trends in onderwijsland, maar weloverwogen keuzes maken voor wat nodig is voor de ene leerling op dat specifieke moment.”

Benadering op grensvlak van disciplines

Op de openbare les van 28 september in Rotterdam prees panellid Renk Roborgh, Directeur Generaal Hoger onderwijs,Beroepsonderwijs, Wetenschap en Emancipatie, Boekhoud en Liefaard voor hun geslaagde benadering van een weerbarstig praktijkvraagstuk. Als oud hoogleraar beoordeelde hij hun gedachtegoed op maatschappelijke en wetenschappelijke relevantie.

“De maatschappelijke relevantie staat buiten kijf. Er worden tal van vooral instrumentele maatregelen genomen om het beroepsonderwijs te verbeteren. Boekhoud is erin geslaagd om de hele bak aan ervaring die hij heeft opgedaan in zijn werkzame leven te integreren in een benadering waarbij hij tot de slotsom komt dat een kwalitatief hoogwaardige pedagogische relatie tussen leraar en leerling het meest essentieel is.”

De manier waarop de argumentatie wordt opgebouwd vond Roborgh een vondst. “De wetenschappelijke relevantie van deze openbare les bestaat uit het feit dat Boekhoud en Liefaard erin zijn geslaagd om een descriptieve taal te vinden waarin de pedagogische relatie wordt beschreven.”

“Bovendien schromen zij niet om prescriptief in te gaan op wat een leraar volgens hen moet hebben: kennis, kunde en karakter. De benadering die zij daarbij volgen bevindt zich bovendien op de grensvlakken van vele disciplines: pedagogische wetenschap, onderwijswetenschap, maatschappijwetenschap, sociologie en psychologie. Echt een vondst!”