Autonomie HO onder liberale druk

Nieuws | de redactie

12 oktober 2011 | Het rapport na een jaar Rutte-1: de liberalen lijken het geloof in autonomie van HO-instellingen als succesfactor voor onderwijs en wetenschap overboord te zetten. Met ‘links’ willen zij met centrale controle de maakbaarheid in ere herstellen. De VVD-CDA coalitie komt zo klem, maar opvallend genoeg allereerst de Universiteit Utrecht.

De VVD leek al langer de sirenenzang van demaakbaarheidsgedachte moeilijk te weerstaan. Dit past wel bij deliberale wortels uit de Franse revolutie: door de staatgereguleerde vrijheid, gelijkheid en broederschap. Maar veel minderbij de meer Angelsaksische traditie van het Manchester liberalismeen zijn economische prikkels in een nachtwakersstaat. Het is meerRobespierre dan Adam Smith.

Die jacobijns-liberale trend heeft de VVD onder invloed van haarTON/PVV-vleugel wellicht nu meer in zijn greep gekregen. Daarin iser ook geen tegenstelling tussen enerzijds nadruk op ‘vrijheid vanmeningsuiting’ en anderzijds een fors centralisme vanoverheidssturing en controles uit wantrouwen tegen dievrijheid.

UU als middelpunt van discussie

In het hoger onderwijs beleid hopen de signalen hiervan zich nuop. Opvallend genoeg vaak rond het beleid en de strategie van deUniversiteit Utrecht. Meest scherp klonk het na de viering van hetsucces van de zoveelste rankings-bevestiging van de uitnemendekwaliteitsprestaties door het Nederlands HO en zijninstellingen.

Na de Shanghai Jiao Tong ranking – en vooral ook detoonaangevende CHE lijsten – gaf ook de methodisch opgefriste THEranking aan wat mondiaal de denklijn is:Nederlandse universiteiten behoren zowel als bestel als perinstelling in de bovenste regionen. En de UU is qua reputatiedaarvan de aanvoerder over het geheel gemeten.

Yvonne van Rooy reageerde namens haar universiteit opgetogen.Zij voegde daar het inzicht aan toe dat het beleid en besturing vanhet HO-bestel in de voorbije 20-25 jaar – dus sinds de invoeringvan Deetmans WHW – deze opgang mogelijk hadden gemaakt. Met namedankzij de fundamentele verbinding van autonomie enkwaliteitsverantwoording door de HBO- en WO-instellingen.

Opvallende hercentralisatie

De reactie op Twitter uit de VVD hierop was opmerkelijk. Geenomarming van dat zo vruchtbaar gebleken beleid van de laatsteCDA/VVD coalitie voor de huidige. HO-woordvoerder Anne-Wil Lucasstelde, “Yvonne van Rooy schrijft succes Universiteit Utrecht toeaan autonomie. Ze bedoelt: geef ons meer geld en bemoei je erverder niet mee.” Deze liberale interpretatie had jacobijnsepartijen als SP en PVV niet misstaan.

En zij staat niet op zichzelf. Het eerste jaar Rutte/Verhagenheeft zowel een opvallende hercentralisatie laten zien alstegelijkertijd andere, paradoxale bewegingen in het HO-beleid. Watis de koers eigenlijk? Nadruk op meer gestructureerd wantrouwen enHaagse directieven? Nadruk op ‘eigen verantwoordelijkheid’ enprikkels tot efficiency en doeltreffendheid?

De aanhangers van die eerste lijn zijn de oud-VVD-bestuurder enInholland-chef  Geert Dales achter de hand zeer erkentelijk.Zijn bewind is “de metafoor” geworden voor heel veel in het HO, inde woorden van Dales’ opvolger Doekle Terpstra,  inclusief vanhet naar de overheid toehalen van zoveel mogelijk bevoegdheid. Dezecasus is breed inzetbaar gebleken, niet alleen om ‘centrale examens‘ in het HBO te eisen of de inspectieop de stoel te laten zitten van de NVAO, Raden van Toezicht en deminister zelf.

OCW geen stempelmachine

Halbe Zijlstra verwees er ook naar toen hij onderstreepte dathij bij zowel de UU als de UvA zichzelf niet als een stempelmachinevoor de voordrachten van bestuurders zou zien. Dat OCW bijInholland en alle andere bijzondere instellingen helemaal niet gaatover zulke benoemingen, bleef even buiten beschouwing.Evenals de weinig vleiende analogie van Inholland met de hoogstgerankte universiteit van het land. Bovendien is het kabinet ookbereid -net als in de andere onderwijssectoren- de WHW te wijzigenom zelfstandige besturen opzij te zetten als ‘Den Haag’ zou vindendat hun beleid niet voldoet of bevalt.

Deze benadering is ten principale dezelfde als die vanHO-woordvoerder Lucas in haar UU-tweet. En dezelfde als die van hetvoormalige Kamerlid Halbe Zijlstra in de vorige kabinetsperiode. Hijviel de PVV ooit bij in kritiek op impulsen voor R&D-talentenvan allochtone afkomst door – al weer – UU. Plasterk herinnerde hemer toen fijntjes aan, dat de ambassadeur van het achterliggendeECHO-programma fractieleider Rutte was.

Juist eigen plannen met OCW afstemmen

Het HO-beleid van Rutte/Verhagen bevat ook een tegenovergesteldelijn, vooralsnog. Minister Van Bijsterveldt wil vooral ingesletendetailvoorschriften schrappen, zoals de VO-profielen  enandere belemmeringen voor de onderwijsprofessie. Zijlstra wil VSNUen HBO-raad de prestatieafspraken voor profilering endifferentiatie laten opstellen. Maar tegelijkertijd moedigt hijindividuele instellingen aan hun eigen plannen te maken en met OCW af te stemmen, losvan die koepels en hun agenda.

Dit is weer geheel in lijn met het afscheidsinterview vanHO-staatssecretaris Mark Rutte met ScienceGuide dat niet voorniets de titel droeg ‘Heren van het kartel wij doen het zonder u’.Een zelfde benadering van planvorming buiten de koepels om is ookmerkbaar in de cruciale Human Capital Agenda’s die de 9 topgebieden willenopstellen.

Eigen verantwoordelijkheid wordt bij de maatregelen richtingstudenten voorop gezet. Hun autonomie wordt bijvoorbeeld bij decollegegeld- en SF-ingrepen veel meer benadrukt dan die van deinstellingen bij andere beleidsdaden. Binnen de coalitie is het CDAmerkbaar bezig zich te hervinden en meer te profileren alsklassieke middengroepering met een sterk Europese inspiratie. Zelfsde recente speech van Balkenende bij de VU over de anti-liberaleinspiratie van zijn stroming past in deze trend.

Hij accentueerde het beginsel van de ‘zelforganisatie’ vanburgers, ‘de school aan de ouders’ én de noodzaak van eeninternationale visie. Zijn uithaal naar de xenofobe introvertie enanti-Europese affecten in de actuele binnenlandse politiek was daarbij karakteristiek. En ook dit thema is in hetHO-beleid snel aan het opkomen als principieel conflictpunt.

Wordt het Venlo of Utrecht?

In de VVD klinken geluiden om de financiering van buitenlandsestudenten aan banden te leggen en hun werving als beleidskeuze van instellingenzelfs actief tegen te gaan. Het CDA daarentegen bepleit een Kennis Deal ter wille van de migratie vantoptalent naar ons land. De recente serie ranking-publicaties en destijging in de WEF-lijst van kennisnaties geven aan, dat ons landzich naar dat talent ook krachtig kan manifesteren. Minister Leerskon echter al ervaren waar een dergelijke positief-offensievebenadering van migratie toe leidt momenteel.

Het is dus nog niet uitgemaakt wie in jaar 2 van Rutte-1 deoverhand krijgen: de Jacobijnen van de nieuw-rechtse maakbaarheidof de Deetmannianen van de differentiatie. Wordt het Venlo ofUtrecht?