Nijinsky, het goddelijke beest
Claude Debussy componeerde een muziekstuk dat het heidense inHellas liet klinken, 2500 jaar later. De ‘achternamiddag van eenfaun’ schetst in enkele minuten hoe een mythisch beest, eengod-dier, zich door nimfen laat verrassen, verlokken envervreemden. Hij is niet voor hen, deze engelachtige wezens. Alleeneen zijden doek laten ze achter en daar stort de faun zich danop.
Mata Hari en andere exoten
Het gedicht van Mallarmé, ‘l’Après-midi d’un Faune’, was eensleutelwerk van het nieuwe symbolisme in de Europese kunst, waarinniet-Westerse, ‘heidense’ beelden en sferen als dragende gedachtenwerden gekozen. Exotisme en oriëntalisme waren dan ook de grotemode na 1890. De muziekwereld haakte snel in. Oosterse ensemi-oosterse sprookjesopera’s en balletten waren zeer envogue: Salomé (1905), Madama Butterfly (1904), Thais(1894), Lakmé (1893), en natuurlijk onze eigen ‘Hindoepriesteres’uit Friesland, Mata Hari.
Ook de Russische avantgarde rond de legendarische impresarioSerge Diaghilev pikte vele graantjes mee van deze trend. Ruslandwerd als duister-mystiek en wild-oosters land gepresenteerd intournees van de opera- en balletgezelschappen van zijn Les BalletsRusses. Grote ster werd Vaslav Nijinsky, een jonge danser uitPolen die ambieerde choreograaf te worden. Zijneersteling: ‘l’Après-midi d’un Faune.’
Broer en zus balletgenie
De première was op 29 mei 1912. Nijinski danste zelf de hoofdrolin het stuk. Zijn even begaafde zus Bronislava danste een van dezes nimfen.
U ziet
Vaslav Ninjinsky als de Faun
Toen het toneeldoek na de danspremière sloot was het in de zaalvan het Parijse Châtelet-theater een pandemonium, op zich al eenantiek-heidens begrip. Gejuich en ovaties klonken even luidals boegeroep. Serge Diaghilev deed wat hij moest doen voor demaximale PR. Hij liet het hele stuk herhalen. Na Nijinski’stweede optreden, met opnieuw een onmiskenbaar seksueelgeladen slot, was artistiek Parijs in alle staten. ‘Unetriomphe.’
Dat vond de baas van ‘le Figaro’, Gaston Calmette, echterhelemaal niet. “Vies”, “beestachtig”, “grof en onfatsoenlijk”,”animaal realisme” waar “le vrai public” nimmer genoegen mee zalnemen….. Zo donderde hij in een eigen recensie op de voorpagina vanzijn krant. Diaghilev wist dat hij beet had. Hij stapte naar dekrant en liet de beroemdste Franse kunstenaars de volgende dagreageren op de chef.
Beeldhouwer Auguste Rodin schreef: “schoonheid als in antiekefresco’s en beelden” in “niets dan halfbewuste dierlijke poses engebaren”. Schilder Odilon Redon gaf namens zijn gestorven vriendMallarmé zijn zegen. “Hoe gelukkig ware hij geweest in dit levendefries de ware droom van zijn Faun te herkennen… de schepselen vanzijn verbeelding.”
Aanval op linkse hobby’s
Toen Calmette de rijkssubsidies aan Rodins werk daarop alsbelastinggeld voor vuig onfatsoen aanviel, wist heel Parijs waarhet omging: ‘linkse hobby’s’ moesten aan de schandpaal. Dekeizerlijke regering in Moskou vermoedde zelfs ergere complotten,zoals een publicitaire aanval op de recente Frans-Russischealliantie tegen Duitsland, en dat alles over de rug van de armeNijinsky.
De Parijse overheid kondigde vervolgens aan dat de politiebij de volgende voorstellingen de zedigheid van de slotgebaren vande danser als het goddelijke beest-mens zou komen monitoren. Eensoort animal cops voor de dans, zut alors. Eenregeringscommissie werd aangekondigd om nader te rapporteren. Ergebeurde verder niets. De zaal in het Théatre du Châtelet was in dedagen hierna uiteraard totaal uitverkocht.
Een jaar later choreografeerde Nijinski Strawinsky’s ‘le Sacredu Printemps’. Ook toen was de première op 29 mei. SergeDiaghilevs bijgeloof had er inmiddels voor gezorgd datdie datum voor hem heilig was geworden. Die uitvoering van deSacre werd hét muziek- en dansschandaal van de 20e eeuw,symbool en Sternstunde van de moderne kunst.
