De jas van de universiteit
In zijn afscheidscollege over het toekomstig profiel enperspectief van de Nederlandse universiteiten in den brede en ‘zijnVU’ in het bijzonder geeft Siersma een reeks punten en conclusiester overweging. Daaruit blijkt dat hij fundamenteel optimistisch isover wat zij kunnen presteren. Tegelijk geeft hij dat zij dan welmoeten kiezen en durven kiezen. Daarbij is een eigenzinnige bliknaar buiten steeds weer van belang.
Enkele van de pregnante gedachten van Siersma leest u in hetvervolg van dit artikel. Het volledige verhaal vindt u
Onderwijs en leiderschap
“Ik begin bij het Instellingsplan van de VU voor 2011 – 2015.Daar wordt als eerste kernwaarde genoemd: “Verantwoordelijk:dienstbaar aan en betrokken bij mens en maatschappij.” Daar staathet eigenlijk al: de verantwoordelijke universiteit. Hoe ga je daarnu inhoud aan geven, aan een verantwoordelijke universiteit?
In het onderwijs zal daarvoor leiderschap centraal moeten staan.De universiteit moet weer de maatschappelijke elite gaan opleiden.Dat is niet de bovenlaag van bevoordeelden en graaiers, die alleenmaar oog hebben voor hun eigen belang, maar mensen die belangrijkeposities innemen in de maatschappij en weten waarom het gaat. Endat moeten ze op de universiteit leren. Zoals ze dat nù op Harvardleren van Michel Sandel die daar een collegereeks verzorgt ‘What isthe right thing to do?’
Deze opvoeding tot leiderschap moet het hele onderwijs op deuniversiteit doordrenken. Dat is de onderwijsvisie van deverantwoordelijke universiteit. Dat gaat niet met een module van 4eenheden ‘ethiek’ op 176 eenheden ‘winst’. Ons hele denken moetveranderen. Hoezo winst? Hoe komen we daar bij? Wie heeft onsverteld dat het daar om draait? Volgens Sandel, zijn boek’Rechtvaardigheid’ staat gewoon bij de VU Boekhandel in de kast,zijn we het verleerd te debatteren over waarden in de politiek,over sociale rechtvaardigheid en over het goede leven.”
Profiel legt geen windeieren
“De VU is met haar achtergrond en haar kernwaarde in een heelgoede positie om een sterke verantwoordelijke universiteit teworden. Daarin kan de VU haar identiteit volledig uitleven. Het isde jas die de VU past. Het is de jas die de VU past als geen ander.Daarmee laat de VU wel haar gezicht zien; kiest zij eenprofiel.
En ik ben er heilig van overtuigd dat dit profiel de VU geenwindeieren zal leggen. Een VU met dàt gezicht, trekt van over dehele wereld studenten (en medewerkers) die dit besef delen, uitnoord en de rest van Afrika, de Arabische Staten, Turkije, Amerika,noem maar op. Ook uit de VS, zoals tijdens de Vietnamoorlog veleAmerikaanse dienstweigeraars hun toevlucht zochten – en vonden! -in Amsterdam en mede hun stempel op het karakter van de stad hebbengedrukt.”
Opgehoepeld! Moven!
“Zo wordt de VU, in het creatieve, eigenzinnige, onafhankelijke,tikkeltje anarchistische, tolerante en gastvrije Amsterdam,middelpunt van alles wat hunkert naar een betere wereld. Niet naareen dure Audi of BMW; die studenten moeten ergens anders zijn.
Die missen we dan, jammer. Sterker: die willen we niet eens.Opgehoepeld! Al die briljantjes van die topuniversiteiten waar wijzo tegenop kijken; tjonge, tjonge wat waren ze creatief in hetbedenken van door niemand meer te volgen financiële producten enconstructies. Maar zonder een greintje maatschappelijkverantwoordelijkheidsbesef en geen benul van waar het om gaat!Moven!
De verantwoordelijke universiteit neemt ook haarverantwoordelijkheid voor de groei en ontwikkeling van jongemensen, uit de regio waar die universiteit deel van uitmaakt, maarook – waar zij op haar weg komen – uit de achterbuurten van dewereld. Er is nog veel talent dat niet wordt benut, verborgentalent dat de kans niet krijgt – vroeger noemden we dat de kleineluyden – en er wordt in het Nederlandse hoger onderwijs talentvermorst. Dat is slecht voor het land (de economie), maar het isvooral onvergeeflijk naar deze jonge mensen toe.”
Ontplooiing als erezaak
De verantwoordelijke universiteit legt er een eer in jongerenoptimale mogelijkheden te bieden zich te ontplooien. Deverantwoordelijke universiteit is ook een emancipatoireuniversiteit. Twee aspecten zijn daarbij van belang: de toegang tothet hoger onderwijs (universiteit) en de wijze waarop het onderwijsbinnen de instelling is ingericht.
De University of California Los Angeles (UCLA), één vanAmerika’s topuniversiteiten – 40.000 studenten, in 2011 nummer 12in de Shanghai ranking – doet dat al jaren. Ze heeft daar een apartprogramma voor. De VU heeft daar haar Summercourse voor eerstegeneratie studenten van afgekeken. Maar ik hoorde op de conferentievan de OESO ook andere ‘succes’-verhalen: universiteiten diesamenwerken met scholen in het voortgezet onderwijs om daar hetverborgen talent er al uit te pikken en – in extra trajecten -klaar te stomen voor een succesvolle hoger onderwijs loopbaan; weleen ander geluid dan het ‘dan studeren er maar een paar minder’ vanHalbe Zijlstra.”
Excellentie én emancipatie
“Excellentie en emancipatie kunnen heel goed samengaan. Je moeter wel wat voor doen, èn het vereist een andere mindset. ChrisBrink, baas van de University of Newcastle upon Tyne en van 2002 -2007 vice-chancelor van Stellenbosch University in Zuid-Afrika,stipuleerde in een voortreffelijk betoog in maart 2010 op de groteconferentie op de VU over diversiteit, dat het streven naarequality, zeg maar de emancipatoire universiteit, gehinderd wordtdoor een smalle kijk op quality en wat een goede universiteitis.
Hij pleit voor een breder begrip van kwaliteit waarbij nietalleen gekeken wordt naar de positie op de rankings maar ook naarde bijdrage aan de maatschappij en de afstand die je studentenhebben afgelegd tussen entry en exit niveau, want het is geenkunst, ik citeer, ‘just taking straight-A students from school andturning them into straight-A graduates’.
Het concept van de brede bacheloropleiding naar het model vanhet liberal arts college is een prima mal om daar in debachelorfase vorm aan te geven. De VU had dit natuurlijk al langmoeten doen, over de hele linie. En studenten die precies weten watze willen? Die doen een (of meer) minor(s) op het gebied van hunmajor (verdiepende minor) en kiezen binnen hun major despecialisaties die ze nodig hebben voor het vervolg dat ze in hunhoofd hebben. Ik zie het probleem niet.”
Inholland op de VU-campus
“En als je dit brede aanbod niet helemaal alleen kuntrealiseren, werk je samen. Met de UvA, en met Inholland waar hetgaat om modules voor de student die na zijn bachelor wil uitstromennaar de beroepspraktijk en voor masters die meer op toepassinggericht zijn. Met Inholland? Ja, met Inholland. Over 5 jaar isInholland een van de betere hogescholen; alle tegenslagen enellende hebben zij gehad. En die hogeschool zit dan bij de VU op decampus, lucky VU!
En natuurlijk moet een verantwoordelijke universiteit goed zijn,gewoon: goed! Als de VU niet goed is ontbreekt de basis voor haarmissie. Daarvoor moet de VU aangehaakt zijn bij een aantal groteonderzoekprojecten of consortia; bij één tot drie (als dat kan) inde rol van kernspeler (agendazettend), bij laten we zeggen een stukof acht als partner en waar we op een klein deelgebied over veelexpertise beschikken in de rol van affilliate.
Aangehaakt zijn, daar gaat het om, want geen enkele instellingzal in de toekomst nog een onderzoeksgebied geheel binnen zijneigen grenzen op topniveau kunnen behappen. Bovendien: op het puntvan massa verliezen we het altijd, er zijn nu eenmaal meerChinezen. Om aangehaakt te zijn moet je goed genoeg zijn zodat menje erbij wil hebben, omdat je (op onderdelen) een waardevolleinbreng te leveren hebt.”
Veerman kijkt van de Domtoren
“Een alliantie met de UvA? Dat riekt nog een beetje naarverouderd institutioneel denken; je moet in de relevante netwerkenzitten! Als het daarvoor nodig is als UvA en VU samen te werken, omvan Amsterdam een belangrijk knooppunt in een netwerk te maken,bijvoorbeeld voor ICT of Creatief, dan moet je dat doen. Maar wezouden in dit kader ook wat meer gebruik moeten maken van hetgegeven dat we hier in Nederland zo veel goede universiteiten zodicht bij elkaar hebben. Eigenlijk is heel Nederland een Bostonarea (‘Boston aan de Noordzee’).
Ik heb Veerman eens horen zeggen dat als je op de Domtoren staatje 5 goede universiteiten ziet, die bijna allemaal hetzelfde doen.En dat was slecht, daar moet een eind aan komen. Een beetjekletskoek. Je moet het beste bij het beste voegen, en dat goedorganiseren. Universiteiten zullen dat snappen, omdat groteprojecten Nederland anders voorbij gaan.”
