Bibliotheken voeren guerrilla aan

Nieuws | de redactie

5 april 2012 | Terwijl informatie-piraterij welig tiert, staat de openheid van kennis steeds meer onder druk. UvA-hoogleraar Bibliotheekwetenschap Frank Huysmans: “Je ziet de illegale sites als paddenstoelen uit de grond schieten. Er is een politieke en economische strijd gaande die vrijheden bedreigt.”

Om de discussie op scherp te stellen, lanceerde een groepinformatieprofessionals, academici, bibliothecarissen en hackersonlangs de website http://www.openbibliotheken.nl/. Hierop kun jezoeken naar boeken, muziek, films en andere media, uit open bronnendie in de reguliere catalogi van openbare bibliotheken vaak nietworden ontsloten.

Bibliotheken kunnen op dit moment nauwelijks digitale contentaan mensen uitlenen. Technisch is dit prima mogelijk, maar uitangst voor dalende omzet, staan rechthebbenden dit niet toe. Eenvan de gevolgen hiervan is dat de bibliotheken van sommigeuniversiteiten en hogescholen zich de licenties van belangrijketijdschriften niet meer kunnen veroorloven. Dit is des te vreemderwanneer het betreffende onderzoek uit publieke middelen isbetaald.

Huysmans: “We kijken het al een tijdje aan, maar het wil nietvlotten. Je ziet de illegale sites als paddenstoelen uit de grondschieten, maar de uitgeverswereld beweegt nauwelijks enbibliotheken maken zich er kennelijk niet druk om.”

Experimenteren met publiceren in openaccess

Professor Frank Huysmans stelt dat de bestaande orde hoe dan ookop de schop zal gaan. “Er moet worden aangehaakt bij nieuweverdienmodellen die aansluiten bij het open en vrije karakter vanhet internet.” Door sommige uitgeverijen wordt al welgeëxperimenteerd met publiceren in open access. De kosten wordendan door de auteur of een fonds vooraf vergoed of met eeninzamelingsactie onder sympathiserende gebruikers gedekt.

Volgens Huysmans zijn alternatieven mogelijk. “Ik sta er niet zoin dat bibliotheken te allen tijde overeind moeten blijven. Ikredeneer vanuit het algemeen belang. De open toegankelijkheid vaninformatie is in dat algemeen belang. Op dit moment is er in veellanden wetgeving in de maak die – onder druk van een industriëlelobby – intellectuele eigendomsrechten zoveel mogelijk probeert tebeschermen ten koste van de toegankelijkheid van creatieveproducten voor de burger.”

Overtredingen actief opsporen

Met het in werking treden van de controversiële anti-piraterijwetten en-verdragen (PIPA, SOPA en ACTA) zouden burgerrechten als vrijheidvan meningsuiting en bescherming van privacy in gevaar komen,onder meer omdat internetdienstverleners ertoe gedwongen worden hetup- en downloadgedrag van hun klanten te monitoren en bijwetsovertreding zelf in te grijpen. Ook YouTube, Facebook enWikipedia zouden op hun platforms inbreuken op intellectueleeigendomsrechten actief moeten gaan bestrijden. Zo niet, dan gaanze op zwart.

Frank Huysmans vindt dat politici zich meer met de materiemoeten gaan bemoeien. “In het Europees Parlement is D66-politicaMarietje Schaake druk bezig de ratificering van ACTA tegen te gaan. Precies om de openheid vaninformatie te waarborgen. Europa heeft in eerste instantieingestemd met dit pakket; in tweede instantie zouden politici ertóch tegenin moeten gaan.”

Ligt hier ook eigenlijk geen rol voor consumentenorganisaties?Huysmans: “Voor zover ik weet komen consumentenorganisaties nietgenoeg op voor informatievrijheid. Wij proberen nu de bibliothekentot actie te bewegen.” De website is het begin van een reeks actiesdie Huysmans cum suis in de pijplijn hebben. Het ‘openaccess-activisme’ zal voorlopig nog niet uitdoven.