Maatschappelijk belangrijk, waarom?
Wie deeltijdaanbod voor zorg, bèta-technologie en onderwijs wilgaan volgen kan na 2017 rekenen op een voucher die hetmarktconforme collegegeld van zo’n € 9000 per jaar zal helpenverlichten. Het klinkt eenvoudiger dan het is.ScienceGuide inventariseert de complexiteiten eninnerlijke contradicties die OCW nog moet overwinnen alvorenstot een adequate uitwerkingstoets te kunnen komen.
1.) Wat is een voucher?
Een voucher is een tegoedbon. Een overheidsorgaan als OCW kandeze niet zomaar ongelimiteerd uitdelen. Er zal een budget bij wetmoeten worden vastgesteld, bij voorkeur in de rijksbegroting voorhet onderdeel onderwijs. De HO-deeltijd deelnemer zal daarom moetenweten welke wettelijke aanspraak hij heeft op welke voucher onderwelke voorwaarden. En dus ook wanneer en wanneer niet.
Aan de verstrekking van vouchers zullen vele haken en ogenzitten. Is deze voorzien van een prestatienorm voor de deelnemer?Mag OCW de voucher terugeisen als de deelnemer deze niet genoegbenut? Wat als de deelnemer ernstig ziek wordt, emigreert ofsterft? Wie bewaakt de eventuele prestatienormen voor de benuttingvan de voucher? Monitort straks de inspectie alle individueleHO-deeltijd deelnemers? Of moet de belastingdienst dit doen?
Onhelder is immers nog hoe de deelnemer de voucher ontvangt.Krijgt hij deze als een loonsuppletie bij inschrijving om hetcollegegeld te vergoeden? Krijgt hij deze na het behalen van hetHO-deeltijd-diploma? Is het een premie, een uitkering of eenfiscale aftrek? Minister De Jager zal dat zeker willen weten methet oog op de verstrekkende gevolgen voor de fiscale positie van detoekomstige HO-deeltijd studenten.
Kortom, minder bureaucratisch wordt het niet inonderwijsland.
2.) Wat is maatschappelijkbelangrijk?
Maatschappelijk en economisch belangrijk HO-deeltijd aanbod kanvouchers ontvangen. Wie stelt vast wat belangrijk is? OCW, de SER,EL&I?
Volgens de Grondwet is dit helder. Artikel 23 bepaalt dat hetonderwijs bekostigd wordt op basis van eisen van deugdelijkheid diein de wet zijn vastgesteld. Een wettelijk regime voor de bepalingvan het maatschappelijk belang is dus vereist. In de WHW zal eenartikel moeten worden opgenomen dat bepaalt hoe en door wie en opwelke gronden het maatschappelijk en economisch belang achter devoucher-verstrekking wordt bepaald. Dat geeft HO-instellingen endeelnemers dan een opeisbaar en gelijkwaardigbekostigingsrecht.
Grote dank dus nog eens aan de historische parlementaire leidersen staatslieden Troelstra (SDAP) en De Savornin Lohman (CHU) diedit compromis bedachten waardoor én het algemeen kiesrecht én devrijheid van onderwijs in ons land zijn doorgevoerd. Wanneer? OnderCort van der Linden, de laatste liberale premier voor MarkRutte.
OCW zal deze wettelijke grondslag vervolgens moeten invullen metconcrete maatregelen. Dus is dit aspect van HO-beleid eminentpolitiek. De Kamer zal ongetwijfeld zijn invloed willen doengelden. De PVV zou voor haar gedoogsteun bijvoorbeeld bepaaldedeelnemers (dubbele paspoorten, salafisten etc) willen doenuitzonderen van het recht op een voucher. De SGP zal kunnen betogendat een deeltijdstudie in de theologie een eminent maatschappelijkbelang vertegenwoordigt dat een voucherrecht als vanzelfsprekendmoet omvatten.
Ook VSNU en HBO-raad zullen actief worden, alsmede detopsectoren en anderen uit het bedrijfsleven. Bijvoorbeeld bij devraag ‘welke opleidingen in zorg of onderwijs vallen onder hetvoucherregime?’
De lerarenopleiding tot imam, geestelijk verzorger engodsdienstdocent zal vast voor veel debat zorgen in dat verband.Ook zal het niet elke opleiding in de zorg als een tekortvak wordengezien. En geldt theorietische natuurkunde of deeltjesfysica alseen ernstig beta-tech tekortvak, of als een soort conservatoriumopleiding waar we niet dan na scherpste selectie aan de poort detoelating voor opstellen?
Dit type vragen zal nu onmiddellijk op tafel komen. Het niveauvan detaillering van de invulling door OCW gaat dan ook veeluitmaken. Vermeden moet worden dat de voucher bij bijna iedereenterecht kan komen, maar ook dat een pietepeuterig geheel vanbepalingen gaat ontstaan dat vooral veel ambtelijk werk en veelrechtszaken gaat opleveren.
3.) Hoe wordt dit belanghandhaafbaar?
Als OCW en de Kamer het eens zijn geworden over ‘maatschappelijken economisch belang’ dan begint het pas. Want in welk tempo gaatOCW dit doen? De keuze van voucherdomeinen moet wel inspelen op dedynamiek van de arbeidsmarkt en de kenniseconomie. Het tekortvakvan vandaag is de overschotsector van morgen. OCW zal dusregelmatig de definitie van het belang moeten valideren envernieuwen om het risico te vermijden precies de verkeerde vouchersvoor de verkeerde disciplines uit te keren.
Wie gaat dit monitoren, prognoses maken en bijstellen? En hoevaak? Dit zou typisch een klus zijn voor de SER in eentweejaarlijkse verkenning en advisering, liefst voorzien van eensecond opinion van de AWT en de Onderwijsraad.
Dit zou al snel ertoe leiden dat in het deeltijd-HO studentenactief zijn die voucherfinanciering ontvangen op grond vanbeleidsconclusies uit drie of vier achtereenvolgende cylci vanbesluitvorming. De detailbureaucratie die dit oproept, kan men zichvoorstellen. De werkgelegenheid bij DUO en of de Belastingdienstzal in elk geval een impuls krijgen.
Een slimme jonge EUR-econoom legde ScienceGuide nog eenandere denklijn voor: de Staatssecretaris nationaliseert de factode studiekeuze in een belangrijk deel van het hoger onderwijs, zoanalyseerde hij. Niet de dynamiek van individuele preferenties envan de daarop gebouwde kennismarkt zorgen voor bekostigingsrecht eninvesteringen, maar een nationaal overheidsbesluit, gebaseerd oppolitiek-ambtelijke overwegingen. “Is dat liberaal, bij u inNederland”, vroeg hij met verbaasde interesse.
Anders gezegd, deze economoom vond dit allesbehalve ‘eenprivatisering’, vanwege de zeer machtige rol die juist de centraleoverheid zich nu in dit nieuwe HO-bestel toeëigent. Ook wees hijerop, dat de rol van een nationale overheid van nature eenconserverende, deflexibiliserende en belangenstollende zal zijn.Dat is wat Hanzevoorzitter
Immers, de deeltijd-lerarerenopleidingen, zullen bijvoorbeeldzeer vrezen voor een dynamisch opererend OCW dat elke twee jaar eenupdate zou doorvoeren van de voucher-recht-bepalingen. Allepartijen hebben belang bij een zeer traag beleid op dit punt, dathet ‘maatschappelijk en economisch belang’ zelden en zeer beperkteen inhoudelijke update zal willen geven. Alle partijen… behalvede studenten, de echte tekortvakken, de kwaliteit van het hogeronderwijs en de Minister van Financiën.
4.) Hoe wordt dit stelseluitvoerbaar?
De vragen en antwoorden onder bovengenoemde punten geven alenige indruk van de risico’s bij de uitvoerbaarheid van eenHO-deeltijd die via open bestel en vouchers gerealiseerd zou gaanworden vanaf 2017. Zo is het opmerkelijk dat het kabinet Rutte opeen vrijdagmiddag in maart 2012 al weet vast te leggen dat in2017-2018 zorg, onderwijs en bèta-techniek ernstige tekortsectorenzullen zijn.
Hanze-voorzitter Henk Pijlman wijst bovendien op scherpe kritiekvan NVAO en inspectie op de kwaliteit bij delen van het particulierdeeltijdaanbod in het hoger onderwijs. Halbe Zijlstra zal zijnMinister, Marja van Bijsterveldt, toch niet onder ogen willen komenmet een hervormingsagenda die de lat eerder omlaag legt danomhoog?
Zijn eigen partij, de VVD, zal hij niet willen verrassen met eenbestel dat primair een feest is voor de bureaucratie. VNO-NCW enMKB Nederland zal Zijlstra niet willen verheugen met eenvouchersysteem dat de dynamiek van keuzes enarbeidsmarktveranderingen niet kán en niet wil volgen. Eén collegakan niettemin stiekem opgetogen zijn: Jan Kees de Jager.
Officieel is de voucheropzet geen bezuiniging op onderwijs. Maarwat zou gebeuren als vanaf 2017 maar weinig mensen zich aanmeldenom deeltijd hoger onderwijs te volgen? De € 300 miljoen ligt nog opeen plank bij OCW en na een jaar zal Financiën deze’onderuitputting in de Rijksuitgaven’ dankbaar incasseren voor destaatsschuld, als meevaller. De aanzienlijke daling van de deelnameaan het deeltijd-HO van de voorbije jaren zal ambtelijk Financiëndan ook al aan het rekenen hebben gezet. Die meevaller is inpotlood vast al ingeboekt in de meerjarenramingen.
