Rector Soete
Soete zet zijn visie -doorspekt met zijn befaamde humor enVlaamse zelfspot- in een rede uiteen, die begint bij zijn DiesNatalis speech uit 1990. Hij was toen op dezelfde kansel de sprekertot de Maastrichtse academische gemeenschap. “In die tijd waren opeen totaal van zo’n vijfduizend studenten er 23 Belgische en 35Duitse studenten.”
Neutrale rector als noodverordening
Nu heeft de UM niet alleen een Duitse medicus van naam en faamals collegevoorzittter, maar ook een Belg als rectormagnificus. Daar heeft Soete een geheel eigensoortigeverklaring voor, trouwens.
“Oorspronkelijk dacht ik dat het CvB van deze instellingbesloten had deze overdracht op 29 juni te plannen omdat verwachtwerd dat zondag de finale gespeeld zou worden tussen Duitsland enNederland. Met een Duitse voorzitter -en onder de decanen tweebestuurders met een Duitse achtergrond- was er wellicht behoefteaan een neutrale figuur om toezicht te houden op mogelijkeongeregeldheden binnen de instelling. En wat is er neutraler daneen Belgische Rector… Kortom, even zag ik dezeRectoroverdracht als een soort van noodverordening.”
U leest Soete’s betoog over Europa en het hoger onderwijsvan nu en van heel vroeger hier.
Hoogtijdagen van optimisme
“De titel van de Dies Natalis lezing die ik [in1990] van op deze plek mocht houden was “The future isn’t whatit used to be: een toekomstverkenning overInternationalisering Anno 1990”, geschreven op de drempel naar -wat leek – een nieuwe tijd. The future isn’t what it used tobe leek mij toen een gepaste titel, omdat aan het begin vandat laatste decennium van de vorige eeuw de toekomst van onzeWesterse Europese wereld er plots, na de val van de muur inBerlijn, helemaal anders uitzag. Optimisme vierde hoogtij, entoegegeven ook bij mij.
Ik citeer in deze bange Europese tijden nog even uit die lezinguit 1990: “Op een ogenblik dat iedereen in Europa, excuseerWest-Europa, het heeft over de opening van de grenzen in 1992,openen zich drie jaar eerder de echte grenzen in Europa, die métprikkeldraad, mét monitortorens en mét grensbewakers. De foldertjesvan de EC die met zoveel kosten en moeite de mensen ervan moestenovertuigen dat de grenzen – welke grenzen vraagt menig burger zichaf – zullen opengaan in 1992, lijken prima geschikt voorverspreiding in Oost-Duitsland, Polen, Tsjechoslowakije, Hongarije,Bulgarije en Roemenië.”
Het was toen de Dies Natalis lezing van de toenmaligeRijksuniversiteit Limburg. In die tijd waren op een totaal van zo’nvijduizend studenten er 23 Belgische en 35 Duitse studenten. Ikstelde voor die universiteit Limburg verder horizontaal uit tebouwen tot een internationale Limburgse universiteit met tweecampussen, Diepenbeek/Hasselt en Maastricht, en dan verderEuregionaal te gaan samenwerken met Aken en Luik naar het voorbeeldvan de Confederatie van de “Oberrheinischen Universitäten” waarinde vijf universiteiten van Straatsburg, Mulhouse, Karlsruhe,Freiburg en Basel participeerden, tegenwoordig Eucor geheten. Hetis hier niet het moment om uit te weiden over wat er van al ditalles al dan niet gerealiseerd werd.
Univer-city
Nu 22 jaar later, en met een knipoog naar onze Akense collega’s,zou ik als titel voor een Dies Natalis lezing kiezen voor`Maastricht Univercity´. In het Engels uiteraard enUniver-city geschreven met een c in plaats van een s.Maastricht als universiteitsstad. Ik wil U onmiddellijk geruststellen, dat ga ik hier niet doen.
Maar het valt op hoe de lange termijn toekomst van dezehistorische stad er nu één is van een universiteitsstad waarbij ikhet nu niet enkel heb over de Universiteit Maastricht maar ook overhet Maastricht UMC+, de Hogeschool Zuyd en de vele andere nationaleen internationale kennisinstellingen gevestigd in Maastricht: hetEIPA, het ECDPM, de MSM, het United World College en uiteraard ookhet eigen UNU-MERIT.
Samen vormen ze de kern van Maastricht Univer-city. Zeker indeze tijd van financiële onzekerheid, toenemende kantoor- enwinkelleegstand kan een duurzame toekomst van Maastricht nietlanger los gezien worden van die van haar kennis- enonderwijsinstellingen en haar internationale studenten- enstafpopulatie. Voor Maastricht is dat trouwens niets nieuws.Maastricht is altijd een Univer-city geweest. Een historischeopfrisser (met dank aan Harry Hillen).
De Illustre School
De rectoroverdracht zoals deze hier vandaag plaats vindt kenteen lange geschiedenis. In de St. Janskerk werd vanaf deze kanselin de achttiende eeuw de rede van de rector bij de opening van hetacademisch jaar van de Illustre School uitgesproken. In het archiefvan het Centre Ceramique kunt u voorbeelden vinden van dezeredes.
En juist zoals in het geval van de Universiteit van Amsterdam,waar de Athenaeum Illustre – de illustere school gevestigd in deAgnietenkapel – beschouwd mag worden als de grondlegger van deUniversiteit sinds 8 januari 1632, kan de Illustre School vanMaastricht ook beschouwd worden als voorloper van de UniversiteitMaastricht. Alleen volgde in Amsterdam in 1815 de wettelijkeerkenning van het Athenaeum Illustre als instelling van hogeronderwijs: de Universiteit van Amsterdam.
In Maastricht verzocht Koning Willem I de Gemeenteraad in1817 de Illustre School uit te bouwen tot universiteit vanMaastricht. Jammer genoeg liet de gemeente weten over te weiniggeld te beschikken om dit te realiseren. Zo werd uiteindelijk doorkoning Willem de Eerste een universiteit in Luik en niet inMaastricht, opgericht…
De eerste sinds Lipsius?
Maar wie weet misschien dat dan ook Maastricht tijdens deBelgische opstand in 1830, voor Nederland niet behouden zou zijngebleven. Het is dus in velerlei opzichten merkwaardig dat ik hiervoor U sta, een toekomstige Belgische Rector Magnificus van deUniversiteit Maastricht. Mijn enige buitenlandse voorganger lijkteen zekere Joost Lips te zijn, ook uit Brusselse contreien, die hetdestijds tot viermaal toe tot Rector van Leiden schopte. Weschrijven wel 1575.
Dit waren uiteraard andere tijden: misschien niet zozeer wat hetinternationale gehalte van docenten en studenten betrof als wel hetaantal. De explosie van hoger onderwijs activiteiten in Maastrichtover de afgelopen decennia, en zo U wil de afgelopen eeuwen, is watMaastricht Univer-city tegenwoordig kenmerkt. Een groei die opeerste zicht onverzadigbaar lijkt en naar de toekomst wellicht ookzal blijven.
Om een concreet voorbeeld te geven: voor de aan een numerusfixus onderhevige bachelorstudies bedrijfskunde en economie hebbenzich tot op heden 3162 studenten aangemeld voor in totaal 1050plaatsen; voor de 200 plaatsen binnen het University CollegeMaastricht zo’n 714 studenten.
De wet van Bowen
Zo’n dertig jaar geleden heeft Howard Rothmann Bowen, eenAmerikaanse onderwijseconoom, die zijn inzichten ook opdeed uitzijn eigen ervaring als president van drie verschillendeAmerikaanse colleges, de wet van Bowen, geformuleerd die op eerstezicht lijkt op een typische economen tautologie: ‘De kosten vanhoger onderwijs worden bepaald door de beschikbare middelen.’ Maarals er wat dieper op ingegaan wordt, een interessante stelling.
Want de wet van Bowen verklaart goed waarom Amerikaanse collegesen universiteiten over de laatste dertig jaar steeds meer zijn gaanconcurreren op reputatie en prestige, eerder dan op basis vankwaliteit en prijs. In de VS lijkt de belangrijkste prikkel vooruniversiteiten het collegegeld zoveel mogelijk te verhogen.Tegenwoordig ligt Bowen’s wet ook mede aan de basis van dewereldwijde reputatiewedloop in hoger onderwijs waarbij nationaleen internationale rankings van universiteiten als een soort vaninformatie aanjager werken. Het effect is een steeds grotereconformiteit en imitatiegedrag tussen hogereonderwijsinstellingen.
Vorige maand werd voor het eerst, in tegenstelling tot degeaggregeerde universiteitsranking van de Shanghai Jiao TongUniversity en de Times Higher Education Supplement, eengedesaggregeerde ranking van universiteiten voor zo’n 250verschillende disciplines gepresenteerd mede uitgevoerd doorUNU-MERIT’s zuster UNU instelling in Macao, UNU-ISST.
Uitzonderlijk is specialismen
Interessante lectuur. Want wat blijkt? Wel dat de AmerikaanseIvy League universiteiten en het Engelse Oxford en Cambridge die inde top twintig staan van de Shanghai ranking, tevens hoog scoren inpractisch alle disciplines, maar ook dat heel wat Europeseuniversiteiten uitzonderlijk hoog scoren in gespecialiseerdediscipline gebieden.
Met andere woorden, in tegenstelling tot de indruk van totaledominantie en een ongenaakbare wereldreputatie van de Ivy League enOxbridge, hebben heel wat Europese universiteiten zich “slim”gespecialiseerd op bepaalde gebieden waar zij behoren tot deabsolute wetenschappelijke wereldtop. Iets wat niet opgepikt wordtin geaggregeerde nationale en internationale rankschikkingen vanuniversiteiten.
Vanuit dit oogpunt is het ogenschijnlijke gebrek aaninternationale reputatie van Europese universiteiten, zoalsdikwijls beleden door Europese politici op basis van de afwezigheidvan Europese universiteiten in de geaggregeerde wereldtop 50, ietsdat misschien zelf toegejuicht zou moeten worden. Het leidt immersminder tot de soort van reputatiewedloop die het Amerikaanse hogeronderwijsstelsel tegenwoordig in zijn greep houdt met de neigingcollegegelden steeds verder te willen verhogen (440% over delaatste 25 jaar) zonder dat er daadwerkelijk sprake is van eensterke kwaliteitsverbetering.
En door slim te specialiseren, weten Europese universiteitenonderzoekers aan zich te binden die minder behoefte hebben om zichte profileren aan nationale reputatie rankschikkingen vanuniversiteiten.”
