Boete populairder dan lenen
In zijn rapport over nieuwe vormen van maatschappelijke verantwoordelijkheid stelt het SCP vast, dat de basisbeurs nog steeds ruime steun vindt in de samenleving. Voor het vervangen van de basisbeurs door een lening met gunstige voorwaarden is weinig steun: minder dan 30% van de bevolking is het daarmee ‘eens’ of ‘helemaal eens’. Het draagvlak voor een sociaal leenstelsel lijkt gering, ook als men de eerdere analyses op dit terrein er bijhaalt, zo stellen de onderzoekers.
Gehate boete geliefder
Een eerdere peiling van het SCP uit 2010 wees al op weinig steun voor het vervangen van de basisbeurs door een lening met gunstige voorwaarden. Er was destijds ook weinig steun voor de gedachte om studenten ‘veel meer te laten betalen voor hun opleiding’, dit vanwege zorgen om de toegankelijkheid van het onderwijs. Zeven op de tien is het (helemaal) eens met de stelling dat ‘kinderen van ouders met lage inkomens niet meer kunnen studeren als studenten alleen nog maar geld kunnen lenen en het collegegeld omhoog gaat’.
Zeer opmerkelijk is hoe populair de denklijn achter “die gehate boete” –aldus Mark Rutte- feitelijk is. Het vragen van extra collegegeld van studenten die lang over hun studie doen kan bij een ?ink deel van de respondenten op instemming rekenen: bijna twee op de drie is het daar (helemaal) mee eens. Grenzen stellen aan het aantal jaren dat tegen een gesubsidieerd tarief kan worden gestudeerd lijkt vrij breed te worden gesteund.
In huishoudens met kinderen is minder steun voor meer eigen ?nanciële verantwoordelijkheid en ziet men vaker negatieve gevolgen voor de toegankelijkheid voor de lage inkomens. Huishoudens zonder kinderen maken wat minder voorbehoud bij meer eigen ?nanciële verantwoordelijkheid. Hoewel een grotere eigen bijdrage aan het HO de lagere sociaaleconomische milieus zwaarder zou belasten, is de steun voor vervanging van de basisbeurs door een lening onder lager opgeleiden wat groter dan onder hoger opgeleiden.
Geen OSM
Dit patroon was ook al zichtbaar in de SCP-peiling uit 2010. Als verklaring is destijds geopperd dat lager opgeleiden ?nanciële steun voor studenten in het hoger onderwijs vooral zien als een subsidie voor kinderen van hogeropgeleiden. Het betoog van Wouter Bos dat de bakker de kinderen van de advocaat subsidieert, is blijkbaar aangekomen.
Hier speelt bovendien de gedachte dat HO-opleidingen eigenlijk niet voor ‘osm’ zijn, een opmerkelijk gegeven in het licht van de emancipatorische doelstelling en realiteit in het hoger onderwijs. Tegelijkertijd zijn lager opgeleiden in 2012 meer dan hogeropgeleiden van mening dat het vergroten van de eigen ?nanciële verantwoordelijkheid de toegankelijkheid voor de lage inkomensgroepen bedreigt. Dit is kennelijk geen reden om meer dan hogeropgeleiden tegen het afscha?en van de basisbeurs te zijn, zegt het SCP, mogelijk omdat men de kans op het bereiken van het hoger onderwijs niet hoog inschat.
Lenen vermijden, juist nu
Hoe gaan studenten hier op inspelen in hun gedrag? Ze zijn slim, dat weten we. Veel van hen zouden wel gaan studeren maar zo min mogelijk lenen. In plaats daarvan denken ze meer te gaan werken of bij hun ouders te blijven wonen. Een deel denkt ook meer geld van hun ouders te vragen.
De lening gebruiken maar korter studeren of bij de studiekeuze meer rekening houden met het latere inkomen, achten ze minder waarschijnlijk. Eerder onderzoek wees eveneens uit dat studenten de voorkeur geven aan werken of sneller studeren boven het aangaan van een lening.
Negatief voor rendement
De gevolgen daarvan voor het hoger onderwijs zijn echter zorgelijk. Want deze gedragsverandering heeft een negatief effect op het rendement en het studiesucces. Als beurzen wegvallen, willen studenten dat compenseren door meer te gaan werken. Recent onderzoek liet al zien dat de kans op afstuderen kleiner is naarmate studenten meer tijd besteden aan bijbanen. Bovendien doen studenten met bijbanen langer over hun studie.
Dit effect van ‘meer tijd besteden aan betaald werk’ staat ook op gespannen voet met de doelstelling het hoger onderwijs te intensiveren en de lat hoger te leggen, noteert het SCP. Het wijst op de strijdigheid met de prestatieafspraken met de HO-instellingen.
Meer werken om het wegvallen van de beurzen te compenseren is dan misschien niet haalbaar. Studenten die dan ?nancieel niet op hun ouders kunnen terugvallen, zullen toch geld moeten lenen, of moeten afzien van een studie
Nieuwe blik op HO en verantwoordelijkheid
Het SCP ziet in de veranderde blik op de waarde van de studiebeurs – en die van de HO-opleiding als zodanig die hier onder schuil gaat – een belangrijke paradigma-shift. Het is in dat verband ook interessant te beschouwen welke politieke en maatschappelijke groeperingen deze heel andere blik op de waarde van opleidingen zijn gaan uitdragen en vertalen in een ander SF- en HO-beleid.
“De casus over het hoger onderwijs laat zien dat de eigen verantwoordelijkheid van studenten in ?nanciële zin ?ink is toegenomen; het gevolg van een beperkt overheidsbudget in combinatie met een groeiend aantal studenten.”
“Door de lagere inkomensgroepen te ontzien bij veranderingen in de studie?nanciering hee? de overheid de toegankelijkheid van het hoger onderwijs willen behouden. Gaandeweg worden naast kostenbeheersing ook inhoudelijke doelstellingen belangrijker. Met prestatie-eisen en daaraan verbonden ?nanciële sancties worden studenten verantwoordelijk gesteld voor hun studievoortgang.”
“Het perspectief is de afgelopen decennia verschoven van ‘de zelfstandige student’ via ‘de presterende student’ naar ‘de investerende student’. Hoger onderwijs zien als investering legitimeert hogere eigen bijdragen van de deelnemers.
Ook ruimere mogelijkheden om te lenen passen bij de investeringsgedachte. De overheid houdt jongeren voor dat de studie een investering is en zet hen met ?nanciële sancties aan tot het gewenste studiegedrag. Ook dit is te zien als een nieuw verantwoordelijkheidsmodel.”
U leest het hele SCP-rapport hier
