Nieuwe wind of oude mist?

Het hoger onderwijs heeft een grote kans. Voor het eerst sinds de jaren tachtig is er sprake van een samenhangende beleidsvisie en is wetgeving in de maak om dit stevig vast te zetten voor de komende decennia. Met de prestatieafspraken en de monitoring door Van Vught en de zijnen is er een coherent beleid mogelijk.

Niet ‘nieuwnieuwnieuw’

En dat geeft helderheid en perspectief, zoals Sijbolt Noorda in zijn afscheidsinterview onderstreept. “Het hoefde niet allemaal ‘nieuwnieuwnieuw’ te zijn, maar er moest wel samenhang komen in die perspectieven. Doe je dat niet met enige regelmaat dan gaat het beleid verkruimelen. Fragmentatie komt opzetten, ten goede en vooral ten kwade, in incidentenpolitiek. Daar wordt dan hyperventilerend op gereageerd en voor je het weet is de eigennaam ‘Inholland’ of ‘Amarantis’ de soortnaam voor een heel systeem geworden.”

Bovendien gebeurt dit door een coalitie van stabiele samenstelling, die voor haar beleid serieuze meerderheden kan bouwen. Als zij dat wil, natuurlijk. Zeker in de Eerste Kamer zullen CDA en D66 op kennisterrein zich als vooruitstrevende, aanjagende partijen willen profileren en het kabinet VVD-PvdA eerder tot meer dan minder daadkracht en scherpe keuzes gaan opporren. Vinden zij elkaar hierin?

In dat kabinet zitten drie bewindslieden die zelf alle belang hebben bij zulke daadkracht en meer impact daarvan. Allereerst Mark Rutte, wiens hoger onderwijsbeleid onder Balkenende-II tien jaar later toch bekroond moet worden met concrete realisaties. Ten tweede Henk Kamp, die als ‘maker’ van deze coalitie en als kennisminister op EZ de economie tot herleving moet brengen door dynamiek en groei. Ten derde Jet Bussemaker voor wie de post OCW springplank en meesterproef tegelijk kan zijn.

De volgende thema’s op komst

De coalitie VVD-PvdA-D66-CDA op dit terrein is ook Europees actueel. Het komend halfjaar met de begroting 2014-2021 voor de EU worden vastgesteld. De strijd is hard, landen als Nederland en Duitsland willen soberheid uitstralen, maar tegelijkertijd de toekomstinvesteringen opvoeren. Andere landen willen hun agrarische en regionale subsidies niet zien sneuvelen. Slachtoffer van een compromis zou Horizon 2020 kunnen worden: meer soberheid ten koste van de impulsen van R&D en wetenschap. Wat zullen VVD en PvdA dan doen? Een veto, net als recent Zweden durfde?

De voorbije periode zijn thema’s op de agenda gezet die in 2013 hoog zullen scoren. In heel Europa en nu ook in ons land is dat allereerst de jeugdwerkloosheid. Juist het hoger onderwijs en het MBO zullen de effecten daarvan merken. Bovendien zullen zij bij de aanpak ervan een grote rol op zich af zien komen. Ging het eerder vooral over tekorten – aan docenten aan zorgmedewerkers, aan technici – nu komt daar een ander arbeidsmarktpijnpunt bij. HO wordt nog relevanter voor economisch herstel.

Wereldwijd is de opmars van de ‘MOOC’ een hot topic. De Britten wachten niet af en bouwen een concurrent voor initiatieven als Coursera van Princeton en andere wereldwijde onlineaanbieders. Het Nederlandse HO behoort in de rankings bij de top als het gaat om de brede kwaliteit van het aanbod door de instellingen. MOOC Holland in 2013 dus?

Niet alleen door Obama’s herverkiezing is de inzet van Big Data als nieuwe trend in de analyses van ongeveer alles – inclusief het kiezersvolk – snel in opmars. Vooral het interdisciplinaire karakter ervan en de eScience-kansen door Big Data zullen dit thema juist nu nog hoger op de agenda doen stijgen. Welke universiteiten gaan dit bij hun invulling van de profilering en zwaartepunten nadrukkelijker als accent zetten?

Voor het HBO komt er een belangrijke trend op buiten het hoger onderwijs. Het MBO gaat een nieuwe fase tegemoet, die lijkt op wat de hogescholen hebben beleefd. Na een periode van schaalvergroting, fusieprocessen en grotere autonomie moet die sector nu consolideren. Het regeerakkoord geeft aan dat het MBO op basis van prestatieafspraken zijn toekomst zal moeten gaan inrichten en concretiseren. Bovendien zullen kwaliteit en rendement van de doorstroom naar het HBO duidelijk vergroot moeten worden. Zo kan deze belangrijke bron van nieuwe HBO’ers de ontwikkeling van het hoger onderwijs helpen versterken.

Snelle verversing

In 2013 zal een reeks nieuwe mensen in de kennissector zich echt moeten bewijzen.  Bij de mensen in de top van de organisaties is de verversing zelfs zo snel gegaan de voorbije periode, dat de nieuwe voorzitter van de HBO-raad, Thom de Graaf, nu al min of meer als de nestor kan gelden. De Minister is nieuw, de VSNU-voorzitter is nieuw, de nieuwe NVAO-voorzitter moet nog komen, de President van de KNAW is nieuw. De Graaf heeft bovendien als senator voor D66 een sleutel in handen bij de vorming van een constructieve HO-coalitie in de Eerste Kamer.

Wie daar echt de sleutel in handen heeft is nog een kenner van het hoger onderwijs en vooral de kunstscholen, Elco Brinkman. De CDA-leider in de Senaat kan met zijn fractie de coalitie aan constructieve meerderheden helpen.  Thema’s als de jeugdwerkloosheid en stevig groeibeleid – denk aan de bouwsector die hij zeer goed kent – zal hij daarbij niet zo maar terzijde laten.

Met de nieuwe OCW-minister heeft Brinkman in elk geval een bewindspersoon voor zich die hem zal aanspreken, niet alleen omdat haar hart voor het kunst en cultuurbeleid klopt. Jet Bussemaker begon zo stevig en doelgericht, dat Den Haag er van op keek. Zij bakte in de Kamer geen lieverkoekjes bij haar eerste begrotingsbehandeling in de eerste weken na haar aantreden. Op het zware punt van het ‘sociaal leenstelsel’ ging zij in de Tweede Kamer niet alvast zitten ‘dealen’ om de Senaat ooit terwille te kunnen zijn, bijvoorbeeld. Het was gewoon een beetje Jet Deetman.

Tegelijk gaf zij zichzelf daarmee wat meer bewegingsruimte om begin 2013 met een beleidsdocument te komen waarin de verschillende opties van een leenstelsel op tafel kunnen komen. Een Elco Brinkman zal die bestuurlijke slimheid dan wel weer weten te waarderen.

Wie ook nieuw zijn: bijna alle hoger onderwijs woordvoerders in de Tweede Kamer. Meest opvallende is vooralsnog VVD’er Pieter Duisenberg. Hij is niet te beroerd om met de PVV en SP op te trekken, als het gaat om het relativeren van de autonomie van de hogeschool en universiteit. Dat zij een macrobudget en lumpsum ontvangen moge mooi zijn, Duisenberg wil gewoon weten of dat allemaal wel doelmatig besteed wordt en of het geld daar terecht komt waar de Kamer dat zou willen. Wat bij de onderzoeksscholen gebeurt, is een voorbode van nog veel interessante debatten over kwaliteit en het primaat van politieke maakbaarheid. HBO en WO, maak uw borst maar nat.

Binnen dat HBO en WO zijn er ook allerlei interessante nieuw mensen die de agenda van 2013 kleur en fleur kunnen gaan geven. Denk maar eens aan de nog steeds ongenoemde opvolgster van Yvonne van Rooy als nieuwe krachtfiguur bij de grote Universiteit Utrecht. En wie volgt bij de ook al omvangrijke HvA eigenlijk binnenkort Jet Bussemaker op als rector? Gaat Karl Dittrich als VSNU-voorzitter zijn brede blik op de kwaliteitscultuur een academisch vervolg geven, of zullen de collegevoorzitters hem daarin zachtkens weten af te remmen en in te perken?

“Het anti-intellectualisme in onze samenleving boezemt mij angst in,” zei hij recent. “Als aan oordelen en meningen van wetenschappers achteloos voorbijgegaan wordt en elke mening is gebaseerd op onderbuikgevoelens of op het nog vagere “iedereen weet toch dat” evenveel waard blijkt te zijn als die uit de wetenschap, dan loopt een samenleving groot gevaar.”

Binnen het HBO kijkt men belangstellend naar de eerste bewegingen van de nieuwe HAN-voorman Kees Boele, die na de kleine refo-hogeschool in Ede nu de excellent bevonden grote speler in Arnhem en Nijmegen is gaan leiden. Zeker zo boeiend is de terugkeer van Marcel Wintels bij Fontys. Na zijn avonturen bij Amarantis, het CDA en de wereld van de epo zou hij bij die grote instelling zijn rol nieuwe inhoud kunnen gaan geven. Diens oud-HAN-collega Ron Bormans geeft begin januari in elk geval zijn visie op ‘quo vadis Rotterdam?’ als de nieuwe collegevoorzitter. Iets om naar uit te kijken, gelet op zijn rol in de commissie Veerman en als hbo-oplinieleider.

Breder nog zal in HBO-land het debat gaan losbarsten over ‘de nieuwe HBO-raad’. De leden willen dat deze vereniging ‘minder ministerie en meer dienstverlener’ gaat worden. Zeker de grote hogescholen willen veel meer dingen zelf, in maatwerk kunnen regelen en binnen de vereniging ontstaan krachtige allianties van  gelijkgezinde hogescholen of instellingen met analoge belangen en posities. Zo is de G5 een verbond van de urbane instellingen in de Randstad en die werd tot voor kort voorgezeten door HvA-rector Jet Bussemaker. 

Momenten van inspiratie in 2013

Op de agenda van 2013 zullen ook enkele momenten prijken die inspiratie kunnen geven voor nieuwe daden, ideeën en mensen. Een eerste indicatie van zulke evenementen om u aan het einde van 2012 op te beuren:

-22 januari. Empower European Universities presenteert ‘the State of University Policy for Progress’ met een debat aan het Amsterdam University College van HO-toppers als nieuwe HO-topman op OCW Hans Schutte, Thom  de Graaf, EEU-trekker Jo Ritzen, AUC-Dean Marijk van der Wende en Sijbolt Noorda.

-28 februari. Het SURF Research and Innovation Event met alles over Big Data, eScience en andere ICT-revoluties in de praktijk van uw onderzoek. Voor het eerst in het HBO gehouden, bij de Haagse Hogeschool.

 -13 en 14 maart. ‘De Obama Summit’. In Amsterdam ontvangt gastland Nederland de ministers en kenners van de toonaangevende 25 landen op het gebied van vernieuwend leraarschap en beleid dat excellentie in dat vak impulsen weet te geven.

-21 juni. De Dag van de Excellentie van Sirius en ScienceGuide. Op welke unieke plek in kennisland zal deze dit keer plaatsvinden? Hoe scoort uw instelling op die dag bij de ranking van web-kwaliteit door Strategy on Demand?

-22 september 2013. Verkiezingen voor een nieuwe Bondsdag in Duitsland. Blijft het meest krachtige kennisbeleid in Europa, dat van Angela Merkel, overeind?

–3 en 4 oktober 2013. 010Innovators, de Sirius-conferentie over best practices en lessons learned bij het aanmoedigen van excellentie in het HBO en WO, bij de Hogeschool van Rotterdam.