Bruggen slaan slaat gaten
In de kern van haar beleid zal Jet Bussemaker het gedoogbeleid van Rutte-I moeten voortzetten, zo laat het regeerakkoord VVD-PvdA zien. Zijlstra’s HO-koers wordt ongewijzigd, maar goedkoper voortgezet. De forse beperking van de studiefinanciering – via Zijlstra’s door de PvdA fel bestreden wet ‘Studeren is Investeren’ – gaat ongewijzigd door.
Herleving van de polder
Het regeerakkoord biedt op bladzijde 17 een belangrijke handreiking aan het onderwijs. Een reeks punten van PO-VO-MBO beleid wordt op tafel gelegd om tot een breed akkoord te komen over kwaliteitsverbetering, met name “van leraren en schoolleiders.” Dit sluit opvallend aan bij het ‘onderwijsakkoord’, dat voor de verkiezingen door het veld al was geformuleerd via de Stichting voor het Onderwijs. Zelfs de titel van de RA-paragraaf – ‘Van goed naar excellent onderwijs’ – lijkt nogal op het McKinsey-stuk, dat de basis voor dat concept-akkoord uit het veld was.
In de financiële toelichting blijkt dat zo’n overeenkomst niet alleen maar vanuit warme, vrijwillige gezamenlijkheid moet ontstaan. Het zal komen tegen een scherpe prijs. Het geld dat wegbezuinigd wordt door meer doelmatigheidsingrepen zal namelijk grotendeels ‘teruggeploegd’ worden in PO, VO en MBO. Vandaar dat het CPB zijn feitelijke conclusie over ‘extra investeringen’ trekt: vestzak-broekzak.
Resterende oploop
De teruggeploegde middelen “komen beschikbaar na de vaststelling van een onderwijsakkoord” met de koepels van het veld. De koepels en de vakbonden zullen daartoe moeten zwichten op het punt van het salarisbeleid, dat “gemoderniseerd” moet worden. Ze zullen meer flexibilisering en prestatiebeloning moeten accepteren. Het geld blijft tot dat moment apart staan als ‘aanvullende post’.
Deze aanpak leidt ertoe dat HBO en WO vooral ‘inleveren’. De opbrengst van de SF-ingrepen en de HO-versoberingen tot 2017 gaan naar het financieringstekort. De (overige) opbrengsten na 2017 blijven nog mistiger. Er wordt in heel algemene termen gemeld dat “de resterende oploop…. beschikbaar [is] voor nadere versterking van de kwaliteit van het onderwijs.”
Efficiënter aanbod
Tegelijkertijd snijden VVD en PvdA flink in het HO. De studiefinanciering gaat met ruim €1,2 miljard omlaag, onder meer door de OV-kaart in te ruilen voor een kortingskaart. De instellingen worden gekort met €100 miljoen, een bezuiniging die structureel oploopt tot €195 miljoen. Dit gebeurt door “een efficiënter opleidingsaanbod” en minder overhead uitgaven.
Dit “komt ten goede aan de algemene middelen.” Oftewel, dit is een bezuiniging voor het verlagen van het financieringstekort en de efficiencywinst komt niet terug voor investeringen in kwaliteit van ondewijs en onderzoek. Op het beleid van Merkel, Zweden of andere toonaangevende kennisnaties lijkt dit toch niet helemaal.
Woordbreuk PvdA en klap voor LLL
Pijnlijk is de woordbreuk van de PvdA op dit punt. Het regeerakkoord vermeldt expliciet dat deze ingreep ook bedoeld is om het kunstonderwijs te reduceren. Dit stond niet in het VVD-programma, maar wel bij de PvdA. In het HO-debat bij de HU vlak voor de verkiezingen werd deze nergens onderbouwde bezuiniging als een onbedoeld en vervelend misverstand ingeslikt. De sector werd expressis verbis verzekerd, dat de PvdA deze korting niet zou doorvoeren. Nu gebeurt dit alsnog.
Een opvallende bezuiniging is doorgevoerd op de inzet voor Leven Lang Leren. De ‘WVA Onderwijs’ regeling wordt met € 400 miljoen ingeperkt. Die regeling is een belastingkorting voor bedrijven die hun werknemers scholing laten volgen. Een lelijke tegenvaller dus voor scholingsactieve werkgevers. Gelet op de voornemens om het deeltijd-HO te privatiseren levert deze WVA-ingreep een extra klap op voor de investeringen in onderwijs en scholing voor werkenden en de instellingen die dit zouden verzorgen.
Extra’s hier en daar
Extra investeringen komen bij het HO op twee plaatsen voor. De door Brussel geëiste impuls voor fundamenteel onderzoek is vrijgemaakt met een bedrag à €75 mln, oplopend naar €150 miljoen structureel. Daarvan is een derde, €25 miljoen, overigens gevonden door binnen OCW geld te verschuiven, “nader in te vullen”. Ook hier dus vestzak-broekzak. Dit geld zal onder meer gebruikt worden voor de matching van geld dat Nederland voor R&D uit het Horizon 2020 programma van de EU zal weten te ‘veroveren’.
Ook komt extra geld beschikbaar voor enkele posten die excellentie kunnen ondersteunen. Dat betreft €20 miljoen om de “onbedoelde effecten” op te vangen van collegegeldverlagingen voor tweede studies. De PvdA corrigeert dus met de VVD het beleid van oud-minister Plasterk. Er komt incidenteel twee maal een bedrag van €50 miljoen beschikbaar voor begeleiding van excellente jonge leraren, tevens ter aanmoediging van nieuwe bètadocenten.
Algemene middelen en derivaten
De totale rekensom is al met al ontnuchterend. Het onderwijs levert, inclusief SF, bijna €2 miljard in in het meerjarenbeeld. Dat is ruim 10% van de €16 miljard die het nieuwe kabinet extra bezuinigen wil. Bijna €700 miljoen hiervan – ongeveer de omvang van de bezuinigingen op PO/VO/MBO en subsidieposten – wordt teruggeploegd in diezelfde sectoren. De HO-bezuinigingen à €200 miljoen gaan naar ‘de algemene middelen’, dus het financieringstekort. De SF-bezuiniging à €1,2 miljard blijft voorlopig in de meerjarenramingen als een soort stelpost zweven. Toekomstige kabinetten kunnen deze middelen nog gebruiken voor van alles: opvang van verdere tegenvallers, lastenverlichtingen of investeringen.
Eén zeer opmerkelijk punt is nog aan de orde dat de financiën van vele HO-instellingen zal raken. Het regeerakkoord wil het gebruik van derivaten in de financieringen van (semi-) publieke organisaties volledig aan banden leggen. ScienceGuide-columnist Pieter Omzigt had al meermalen gevraagd naar een volledig overzicht van het gebruik van derivaten en de risicoanalyse daarvan. Dit overzicht was er ook vorige week nog niet, maar blijkbaar zijn de signalen zo alarmerend, dat reeds nu meteen voor een verbod gekozen wordt.
