Luthers kantlijnkrasjes bij Erasmus

Nieuws | de redactie
22 november 2012 | Lazen lezers in de Renaissance net zoals wij? Verzuchtten ze af en toe dat het allemaal te veel was om te onthouden? Lezerssporen uit eeuwenoude boeken leren ons over ‘kennismanagement van toen.’ Allemaal nu digitaal ontsloten in een uniek eScience project.

Boeken uit vroeger eeuwen waren echte hebbedingen. Men was er zeer zuinig op en zij gingen óf van hand tot hand door de generaties, óf hun gebruik werd juist strikt beperkt. Steeds blijken zij sporen van hun soms vele en bijzondere lezers te bevatten die ons nu in staat stellen vragen naar hun gebruik en impact op de lezer te beantwoorden.  Zulke aantekeningen laten zien hoe in de eerste eeuwen na de uitvinding van de boekdrukkunst op de explosieve groei aan informatie werd gereageerd.

Ezelsoren en censuur

De Utrechtse wetenschappers prof. dr. Arnoud Visser en prof. dr. Els Stronks  hebben een nieuwe digitale onderzoeksomgeving ontwikkeld om historisch leesgedrag te onderzoeken, Annotated Books Online. De lezerssporen uit de renaissance zijn voor ons vandaag nog zeer herkenbare gevolgen van actief gebruik van een boek. Zo zijn er korte krabbels, uitgebreide notities, tekeningen en ezelsoren die het boek een levend stuk historie en cultuur maken.

Maar er zijn vaak ook minder gangbare getuigenissen in te vinden en te boekstaven, die bijvoorbeeld duiden op censuur, of op gebruik van een boek als dagboek. Zulke gebruikssporen geven ons nieuw inzicht in het intellectuele leven van vijfhonderd jaar geleden, toen het nieuwe medium van het gedrukte boek zorgde voor een revolutie in het omgaan met informatie – net als de digitale media nu.

De lezerssporen kunnen worden gezien als een historische vorm van informatiemanagement, gericht op het vinden, ordenen en onthouden van kennis. Dat is extra interessant omdat Europa in de vroegmoderne tijd drastisch veranderde. De impact van de Reformatie, de ontdekkingsreizen en de opkomst van de empirische wetenschappen zetten traditionele kennis en vertrouwde wereldbeelden stonden onder zware druk. Annotated Books Online laat zien hoe individuele lezers met die veranderingen en druk omgingen.

Innovatieve IT voor alfa’s

Op het digitale platform Annotated Books Online kunnen onderzoekers boeken met bijzondere leessporen raadplegen en verrijken met nieuwe onderzoeksgegevens. Met behulp van innovatieve software kunnen zij niet alleen de notities van oude lezers vergelijken, maar deze ook bewerken en digitaal beschikbaar maken en vertalen.

Opnieuw zien we hier een verrukkelijke vrucht van de opmars van big data en eScience voor alle wetenschappen en hun toepassingen in interdisciplinaire zin. Zo kunt u binnenkort kennis nemen van Luthers persoonlijke reactie op Erasmus’ uitgave van het Nieuwe Testament en zien hoe zestiende-eeuwse bezitters van atlassen in de marges reageerden op de ontdekkingen van nieuwe werelden.

Amper doorzocht wereldwijd

De boeken die zijn opgenomen in Annotated Books Online zijn afkomstig uit universitaire collecties vanuit de hele wereld. Ook dat is nieuw: universitaire bibliotheken hebben tot nu toe hun bezit nog maar amper doorzocht op de sporen die lezers hebben achtergelaten. Traditioneel zijn boeken altijd op auteur gecatalogiseerd. Wie ze gelezen had, werd minder of niet relevant gevonden. Vergelijkend onderzoek naar leessporen was bovendien lastig, omdat de interessante exemplaren overal over de wereld verspreid bewaard worden. Digitale media en de inzet van eScience-tools bieden nieuwe kansen om verborgen schatten te ontsluiten.

Arnoud Visser (ANV-hoogleraar Tekstuele cultuur in de Renaissance) bracht experts uit York, Princeton, Londen, Gent en Amsterdam bijeen om een nieuw platform te creëren voor het onderzoek naar boeken met leessporen. Samen met Els Stronks (hoogleraar Vroegmoderne Nederlandse letterkunde) en Informaticastudenten uit Utrecht ontwikkelde hij Annotated Books Online.

http://www.annotatedbooksonline.com


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK