Berlusconi’s deal met links
“De Italiaanse verkiezingsuitslag levert op het eerste gezicht een behoorlijk onwerkbare situatie op. De logische meerderheid in de Kamer heeft geen meerderheid in de senaat. Dat gebeurt in meer landen: 13 van de 27 EU Lidstaten hebben een bicameraal systeem en het gebeurt regelmatig dat de regering daar geen meerderheid in heeft: kijk maar naar Nederland of Duitsland.
In Italië is het probleem wat scherper, omdat de senaat en de Kamer een gelijke positie hebben. In Nederland heeft de Tweede Kamer het recht van amendement en initiatiefwet, de Eerste Kamer niet. Dat verschil is er niet. Dus beide Kamers hebben zelfs al vanaf de start een gelijke machtpositie.
Het Italiaans kiesstelsel
Ze zijn op hetzelfde moment gekozen via een directe stemming en toch zien ze er totaal anders uit. Dat komt niet door het verschil in electoraat (je mag stemmen voor de Kamer vanaf je 18e en voor de senaat wanneer je 25 bent), maar door het kiesstelsel.
Om werkbare meerderheden te creëren en geen afhankelijkheid van splinterpartijen krijgt de grootste lijstverbinding in Italië automatisch minimaal 340 van de 630 zetels, ofwel 55% in de Kamer. Hoewel het verschil tussen links en rechts marginaal is (minder dan 0,4%), krijgt Berlusconi’s lijstverbinding slechts 124 zetels en Beppe Grillo (4% minder) 108 zetels.
Dat wringt overigens democratisch wel: met minder dan 30% van de stemmen krijgt Bersani 55% van de afgevaardigden. De overige 70%(!) van het electoraat krijgt slechts 45% van de afgevaardigden. Een gemiddeld oppositielid vertegenwoordigt dus maar liefst drie keer zoveel kiezers.
Berlusconi had voor Südtirol moeten gaan
Om in Nederlandse termen te blijven: de PvdA en GroenLinks haalden samen als lijstverbinding de meeste zetels. De VVD had geen lijstverbinding. Volgens het Italiaanse stelsel zou Samson samen met Sap 83 zetels gekregen hebben om een regering te vormen en had de rest de overige 67 zetels gekregen.
Berlusconi zal zich nog wel eens achter de oren krabben waarom hij nooit geprobeerd heeft de toch wel conservatieve regionale partij van de Duitssprekende regio Südtirol (SVP) aan zich te binden. Dan had hij gewoon de verkiezingen gewonnen.
En dan de senaat: die kent die meerderheidspremie per regio. Berlusconi won zijn regio’s met veel minder dan 55% en kreeg forse bonussen. Links kreeg iets minder bonussen. Hierdoor krijgt Berlusconi 116 senatoren en Bersani 113 van de 315 senatoren. Grillo, die bijna nergens de grootste is, krijgt er 58. Let wel: je hebt twee van de drie blokken nodig voor een meerderheid, dus alledrie hebben vanuit dat oogpunt evenveel macht.
Let op immuniteit
En nu? Wie gaat nu de regering vormen? Iedereen schrijft over de programma’s en over het instorten van Monti’s club, die met 10% van de stemmen irrelevant is. Mijn voorspelling? Let op immuniteit.
In Nederland kunnen leden van de Kamer niet vervolgd worden voor zaken die zij in de Kamer zeggen. In Italië kunnen leden van de Kamer niet gevangen gezet worden (tenzij ze nog straf tegoed hadden), kan er geen onderzoek geopend worden, kunnen ze niet afgeluisterd worden, tenzij er toestemming is van een meerderheid in die Kamer.
Deze regeling is bedoeld om politici tegen de rechterlijke macht te beschermen, maar zij trekt natuurlijk ook mensen aan die wat te vrezen hebben. Tientallen parlementariërs, zoals Berlusconi. Die immuniteit kan alleen worden opgeheven als een meerderheid van de Kamer (voor Kamerleden) of de Senaat (voor senatoren) dat doet.
Geen strafblad in de politiek
Beppe Grillo heeft gezegd: geen mensen met een strafblad in de politiek. Aangezien hij veroordeeld is voor dood door schuld bij een verkeersongeluk staat hij niet op zijn eigen lijst. Ik ga er vanuit dat zijn lijst (waarover hij minder controle heeft nu hij geen voorzitter is) elke keer immuniteit zal opheffen als rechters daarom vragen.
Als Berlusconi uit de handen van justitie wil blijven, moet hij een deal sluiten met links: gedoogsteun in ruil voor het niet opheffen van zijn immuniteit als Kamerlid. Dat zal links overigens best zwaar vallen. Maar van dit soort deals zijn Italië en de Euro nu afhankelijk.”
U leest eerdere columns van Pieter Omtzigt hier
