Leenstelsel er op of er onder
Minister Stef Blok liep in het mes van Sybrand Buma. En moest toen afwachten wat Pechtold met de Reformatorische fracties zou kunnen doen. De uitkomst daarvan moest hij nu wel slikken om zijn beleid overeind te kunnen houden. Jet Bussemaker kijkt scherp toe hoe haar woningbouw-collega politiek moet overleven met zijn hypotheek- en woningmarktbeleid.
Eerste ronde voor Bussemaker
Vandaag al moet de minister haar eerste ronde zien te winnen in de Kamer. Cruciaal is dat zij een open lijn over het leenstelsel weet te behouden naar én het CDA én D66 en GroenLinks. Die laatste twee zijn al begonnen hun prijs fors op te vijzelen voor de lonkende Bussemaker. Het CDA houdt zich opvallend koest en maakt zichzelf zo steeds onmisbaarder voor VVD en PvdA.
Lukt het Bussemaker niet beweging te krijgen in de Kamer, dan kan zij steun in de Senaat vergeten. Dan kunnen HBO en WO de investering van €1 miljard in hun kwaliteit vanaf 2014 vergeten. Om zulke grote belangen en doorbraken gaat het nu al.
Minister Bussemaker heeft de pech, dat zij noch met D66 noch met GroenLinks voldoende steun kan verwerven voor haar plannen. Alleen deze twee samen of het CDA alleen kunnen haar de Senaatsmeerderheid leveren. GroenLinks weet dit het best, lijk het. Jesse Klaver formuleert ongekend hoge eisen voor een club die slechts vier zetels overhield in september. Klaver snapt dat hij scherper moet zijn dan D66, wil hij relevant zijn in dit debat en de ‘linksige’ Senaatsfractie van zijn partij nog meekrijgen.
GroenLinks blokkeert
Dealen met D66 wordt voor Bussemaker zo onaantrekkelijk tenzij opnieuw de SGP en CU zouden willen aanhaken. In elk geval leidt dit tot flink minder opbrengst uit het leenstelsel en dat wil de PvdA beslist niet. Het levert haar dus fuzz op, maar voorlopig geen meerderheid.
De eisen van GroenLinks blijven dus van belang. Deze partij eist nu een collegegeldverlaging en veel meer ‘aanvullende beurs’ binnen het leenstelsel. Dat is volstrekt logisch, want beide leidt tot flink minder leenkosten en –risico voor armere studenten, vooral in het HBO. Maar voor D66, OCW, HBO-raad en VSNU is dit toch een nachtmerrie.
Lager collegegeld leidt tot minder inkomsten voor universiteiten en hogescholen, dus nog minder dan de al verminderde opbrengst dan €1 miljard uit het leenstelsel. Alleen als Bussemaker dit verlies zou compenseren in haar begroting, zouden HBO en WO hiermee verder kunnen, maar dan moet zij extra gaan bezuinigen elders om een bedrag van zo’n €500 miljoen vrij te spelen. De linkse logica van GroenLinks zal elk compromis langs deze route voorkomen en dat is wellicht ook de bedoeling.
Route via het CDA
Geen wonder dus dat het CDA zo stil is. Hoe onmogelijker Bussemakers’ optie via D66 en GroenLinks blijkt, hoe machtiger Elco Brinkman en Sybrand Buma worden. En hoe machtiger opnieuw de SGP als gedoogpartij van Rutte-I ook bij Rutte-II zou kunnen worden. Deze twee ‘nieuwe gedogers’ kunnen zo het HO-beleid maken en breken.
ScienceGuide schetste al eerder hoe een serieuze, constructieve deal Bussemaker-Buma-Brinkman er uit zou kunnen gaan zien. In Rutte-I heeft het CDA een stap naar het leenstelsel geaccepteerd, namelijk die voor de masterfase. De minister kan dit feit inbrengen en bijvoorbeeld een versterking van de ‘aanvullende beurs’ factor in de nieuwe leningen aanbrengen als verbetering voor de bachelorfase, met name voor het HBO van belang.
Er is nog meer denkbaar binnen het kader van het akkoord van VVD en PvdA. Bussemaker kan de basisbeurs handhaven voor de propedeusefase, om de stap naar HBO en WO niet te belasten met een direct schuldrisico. Als de student het eerste jaar succesvol heeft afgerond, mag van deze verwacht worden dat zij met een goed beeld van de opleiding, het beroep en met een flinke motivatie daartoe bereid is via een leenstelsel meer bij te dragen aan de kosten.
De misser van Mohandis
Inmiddels is duidelijk, dat zo’n opzet nog een partij zou aanspreken: de PvdA van Bussemaker zelf. ScienceGuide verneemt dat men daar ook ruimte zoekt om de leenangsteffecten onder lage inkomens, MBO’ers, HBO’ers en allochtone jongeren beter op te vangen. Het regeerakkoord met de VVD biedt die ruimte niet. Een deal met het CDA wellicht wel.
Een misser van PvdA-woordvoerder Mohandis liet zien hoe moeilijk zijn partij zit. Hij deed het voorkomen of de afschaffing van de OV-kaart vanaf 2014 alleen ‘voor nieuwe gevallen’ zou gelden. Alsof de NS een zo fraudegevoelig contract voor de periode 2014-2019 zou tekenen… Mohandis moest door het stof en erkende dat hij de cijfers niet goed had doorzien: elke student is vanaf 2014 haar OV-kaart kwijt. Alleen zo levert dit meteen grote bedragen op voor Jeroen Dijsselbloem, zijn partijgenoot op de schatkist.
Dit incident toont wel meteen aan, hoe moeilijk de PvdA zit met de droom van het leenstelsel van oud-leider Wouter Bos. Een route die de Eerste Kamer zal verleiden het kabinet te steunen en de lastigste elementen van het leenstelsel weet af te vijlen, zal haar veel waard zijn. Inmiddels ziet ook Bussemaker met haar scherpe politiek vernuft wel dat zo’n route haar door GroenLinks en D66 niet geboden zal worden.
Of SGP en CU een redelijk alternatief kunnen vormen is ook zeer de vraag. Is het bovendien toeval dat Diederik Samsom in de zomer van 2012 juist Jet Bussemaker al voorsorteerde als informateur bij een mogelijke kabinetsformatie met het CDA? Wouter Bos was zijn man voor een neo-Paarse coalitie en die kwam er, zonder D66.
Techniekpact als oplossing
Blijft er tenminste één punt over waar het leenstelsel nog correctie behoeft omwille van grote schade die dreigt: de ijverige bèta’s die een master van twee jaar doen en zo extra grote schulden zouden opbouwen. Het is – opvallend – vooral de ChristenUnie die hier zeer mee begaan is, naast de FME onder VVD-topvrouw Ineke Dezentjé. Inmiddels heeft Bussemaker hiervoor een zeer elegante route kunnen vinden die loopt via de VVD.
Het Techniekpact wordt door EZ en dus door VVD’er Kamp getrokken en daar heeft men VVD’er Paul de Krom als boegbeeld voor benoemd. Hij moet grote investeringen zien te genereren via het samengaan van bedrijven, HBO, WO en andere partijen in het onderwijs. Dit Techniekpact moet bovendien niet allerlei doublures gaan opleveren met successen als JetNet, het PBT en dergelijke, zo benadrukte bijvoorbeeld Bernard Wientjes voortdurend.
Als de partners in het Techniekpact nu creatief zouden zijn, dan gaan zij investeren in de bètatech studenten die een topmaster gaan doen. Dát gebeurt nog nieten kan grote aanzuigende werking hebben. Zo kan het leenstelsel voor de bètamasters fors gerelativeerd worden en de druk van de schulden op die studenten flink omlaag. Met zo’n oplossing vindt het constructieve deel van de Senaat dan nog een reden om Bussemaker een meerderheid te gunnen.
Met zulke tussenstappen en uitgestoken handen kan Jet Bussemaker de klemsituatie van nu omturnen in een politieke overwinning in de Senaat, begin 2014. Naast VVD en PvdA kan zij steun verwerven van het CDA, CU, SGP en ook D66 zal niet als afwijzingsfront naast de SP willen staan. Blijven over SP, PVV en GroenLinks die tegen zijn wellicht, met de Ouderenpartij die al teveel investering in jong talent niet ziet zitten.
