Niet ziek, toch beter
ScienceGuide student van 2011-2012 Simon Verwer was bij de tweedaagse bijeenkomst op Cambridge University aan de vooravond van de Summit on the Teaching Profession (ISTP) in Amsterdam. Verwer mocht zelf tijdens een slotdiscussie over de dagelijkse werkpraktijk deelnemen aan het panel. Hij doet voor ScienceGuide verslag van een conferentie met een vijftigtal onderzoekers, beleidsmakers en vakbondsvertegenwoordigers, om over en met leraren te spreken over hun professionalisering.
Vrijheid en haar tegendeel
Er zijn veel en zeer verschillende landen met onderscheiden onderwijssystemen, die ook verschillend presteren. Om van elkaar te leren worden tijdens en rond de Summit allerlei onderwijservaringen uit twintig landen bij elkaar gebracht om in gesprek te gaan over wat een onderwijssysteem goed maakt en welke rol professionalisering hier in speelt. De deelnemers aan deze bijeenkomst werken bij organisaties als de OECD, Open Society Foundation, Education International, onderzoeksinstituten en ook in scholen.
De sessie ‘Policy Focus: Governments and Teaching Profession creating optimum conditions’ opent met veelbelovende en vooruitblikkende woorden van de verschillende aanwezigen. De kernvraag die gesteld wordt is: “welk lerarenbeleid zorgt voor de beste voorwaarden voor leraren om te blijven leren en welke professionaliseringsmechanismen passen hierbij?” Direct wordt het duidelijk dat het gaat om ervaren sprekers die met nuance en respect voor complexiteit het leraarschap en lerarenbeleid benaderen. Volgens Verwer moet je hier ook wel voorzichtig mee zijn: “Een nastrevenswaardige houding aan de ene kant, een gevaarlijk saaie aan de andere”.
Een aantal rapporten van de OECD, Education International en het Leadership voor Learning netwerk laat een beeld zien waarin leraren meer autonomie en eigen inspraak op na- en bijscholing wordt gegeven. Een contrasterende trend tekent zich intussen ook af in beleidsdiscussies: hoe kan in een dergelijke vrijere onderwijsomgeving de kwaliteit van een leraar worden vastgesteld?
Het idee om meer vrijheid en autonomie toe te kennen aan docenten, zou namelijk niet moeten uitmonden in een alternatief controlesysteem, waarin deze filosofie vervolgens weer te niet wordt gedaan. Een waarschuwing die in ons land met zijn HO-traditie vanuit de HOAK-nota ook gehoord mag worden. De huidige trend van meer meten en testen is dan ook niet de best mogelijk denkrichting, zo luidt de opvatting van de meeste aanwezigen.
Object en subject
Wat een aantal van hen in hun bijdrage benoemt is een trendbreuk in het denken over lerarenbeleid. Zoals een spreker het puntig formuleert: “leraren zijn van het object nu het subject van lerarenbeleid geworden.” Het doet er toe hoe leraren aankijken tegen hun eigen professionele ruimte en beleidsmakers weerspiegelen dit in toenemende mate in een beweging van grove structuren naar ‘human agency’. Deze verandering zal ook centraal staan en blijken tijdens de ISTP 2013.
In het kader van de ISTP op 13 en 14 maart in Amsterdam moeten dan ook de volgende kwesties aan de orde komen. Wat is lerarenkwaliteit? Hoe objectiveer je dit op passende wijze en wie speelt welke rol bij het vaststellen daarvan? Maar ook in welk systeem leren docenten het beste van zichzelf en elkaar?
Dat doe je ook om vervolgens de vraag te stellen: wat doe je met deze resultaten? Hoe kun je vaststellen dat een docent ondermaats presteert en wat kun je daar aan doen? Om tot slot de vraag te stellen: wat voor beloningssysteem hanteer je bij excellente lerarenkwaliteit?
Volgens Verwer is de aankomende ISTP dan ook een unieke gelegenheid: “Je kan hier namelijk vanuit een macroperspectief over de landsgrenzen heen turen en van elkaar leren. Ook in de context van het Cambridge seminar stapt men moeiteloos van Finland naar Hongkong om via de VS en Canada weer in Europa uit te komen”.
“Het voelt soms wat onbevredigend omdat de verhalen veelal gekleurd zijn door eigen studiebezoeken en zich concentreren op hele specifieke voorbeelden maar inspirerend is het wel”. Kernbegrip bij alle sprekers is ‘teacher self-efficacy’, wat zoveel als ‘zelfeffectiviteit’ betekent. Wat iedereen met elkaar lijkt te delen is de opvatting dat de leraar vooral ruimte en tijd nodig heeft: als deze voorwaarden geschapen zijn komt de trek in de schoorsteen wel op gang.
Ogen van nieuwsgierige jonge leraar
In het deel van de discussies in Cambridge over ‘Teacher Focus, Teachers Voice en Teacher Leadership’kwma als centrale vraag op tafel, welke vorm ‘teacher voice’ zou kunnen krijgen. Verwer zucht even en zegt: “Een wat flauwe samenvatting, maar door de ogen van een leergierige jonge docent viel vooral op hoe systeemgericht gedacht en gesproken wordt. Een vraag die in mijn hoofd blijft zoemen is wat de verhouding is tussen inzichten en beslissingen op systeemniveau van beleidsmakers en politici tot mijn dagelijkse klassenervaring”.
Toch is hij wel degelijk tot nieuwe inzichten gekomen: “Een nieuw inzicht was dat lerarenkwaliteit geen individueel construct is, maar een gezamenlijk streven van een groep van leraren. Met name in landen met goede resultaten in de verschillende ranglijsten, waaronder PISA. Deze landen hebben veelal een groot aantal mechanismen om leraren binnen en tussen scholen bij elkaar te brengen.”
Op zoek naar de werkvloer
De conferentie was zo opgebouwd dat deze van grote hoogte zou afdalen naar de dagelijkse werkvloer. Het was dan nu ook de beurt aan de Nederlandse docenten. Verwer nam samen met Suzanne Winnubst, de MBO Docent van het Jaar 2011, deel aan een paneldiscussie. De deelnemers van deze discussie waren docenten als zij twee en collega’s uit Ghana, Bosnië en Engeland. De titel van de middagsessie was dan ook: ‘Practice Focus’.
Een opvallend punt vond Verwer dat er tussen scholen een verschil blijkt in de mate waar docenten de mogelijkheid krijgen om van elkaar te leren: “Succesvolle scholen weten deze passie naar de oppervlakte te krijgen, onder andere door het creëren van een cultuur en een taal waarin zowel formeel en informeel leren ‘gevierd’ wordt. Gebruik hierbij simpele concepten, zoals: ‘you don’t have to be ill to get better’”.
Verwer kijkt dan ook hoopvol uit naar het echte werk tijdens de Summit hier in Amsterdam. “Dit belooft in ieder geval een unieke gelegenheid te worden waar veel verschillende contexten en denkkracht bijeen zal komen”. Zoals Dirk van Damme van de OECD zei, in vergelijking met de economische crisis: ‘We already had all the data, but we didn’t have the right glasses to look with.’ Wellicht ligt de sleutel voor een gouden lerarenbeleid wel op de Summit.”
