Een nieuw regeerakkoord
Een nieuw regeerakkoord zal zich voluit richten op versneld economisch herstel en tegengaan van de werkloosheid, vooral de snel stijgende jeugdwerkloosheid. VVD en PvdA zullen daarbij voort gaan bouwen op twee wezenlijke documenten: het advies van het IMF over de kracht van de Nederlandse economie en het sociaal akkoord, dat feitelijk al in september 2012 min of meer klaar lag.
Nederland is goed bezig
Het IMF heeft een nogal positieve boodschap voor Nederland. Men prijst de al in gang gezette hervormingen, zoals op de woningmarkt, en ziet weinig redenen tot somberheid of paniek over de economie en overheidsfinanciën. Nederland komt er wel, is best goed bezig, is de conclusie van Christine Lagarde en haar analytici. Slechts op één punt moet er een tandje bij vanwege de toekomstige groei en economische bloei: flink extra investeren in onderwijs, kennis en R&D.
En een sociaal akkoord? Feitelijk was dit vorig jaar september al min of meer rond. VNO/NCW en CNV en FNV zaten op één lijn, achter de schermen. Geen wilde ‘hervormingen’ van WW en ontslagrecht in ruil voor loonmatiging en extra impulsen voor groei en banen. Voor Rutte was dit eigenlijk heel lastig, want deze gezamenlijke gedachte van de polder zat wel erg dicht op de agenda van de PvdA en minder op de flinkheidskoers van zijn VVD.
Daarom zat Rutte’s nieuwe kabinet toen niet te wachten op zo’n 21e eeuws Akkoord van Wassenaar en de FNV-top was ook nog te kwetsbaar om zo’n ‘grand bargain’ erdoor te slepen in eigen kring. Nu heeft Rutte spijt van die flinkheid. Want toen had de premier wel kunnen ‘bruggen bouwen’ en het CDA aan zijn kant kunnen krijgen. Nu lukt dat alleen nog tegen een veel hogere prijs en met veel meer risico’s.
Opvallende welgezindheid
En hier biedt de combinatie IMF-sociaal akkoord het kabinet nu toch een uitweg. D66 en CDA zijn te paaien door te doen wat Lagarde – en voor haar ook al Van Rompuy en Rehn – zegt: volhouden met serieus financieel-economisch beleid en daarbij flink investeren in onderwijs en onderzoek. Tevens is aan beide wel te ‘verkopen’ dat al te wilde hervormingen in de arbeidsmarkt nu geen grote wijsheid zijn. Het CDA is al flink teruggekeerd op zijn schreden op dit terrein en de neoliberale stoerheid van D66 zal ook beperkt blijken.
Zou D66 dit laatste namelijk niet kunnen opbrengen, dan zal zij bij een reconstructie en een nieuw regeerakkoord terzijde moeten blijven staan. Voor een meerderheid heeft Rutte uiteindelijk aan het CDA genoeg in de Senaat en Pechtold zal dat willen voorkomen.
Dat verklaart de opvallende welgezindheid van de PvdA en D66 leiders in de Senaat, Marleen Barth en Roger van Boxtel, naar een mogelijke verbreding van de basis voor het kabinet tijdens hun optredens in het voorbije weekend.
Twee grote hervormingsprojecten zal het kabinet fors moeten bijvijlen om D66 en CDA voor zich te winnen: Plasterks kamikaze-beleid bij provincies en gemeenten en het sociaal leenstelsel. Binnen de PvdA zal men op beide punten in de binnenkamers allerminst ongelukkig zijn daarmee, een reden te meer dat dit kans van slagen heeft.
Sociaal leenstelsel nog wel nodig?
Het sociaal leenstelsel zal niet meer nodig zijn om extra te kunnen investeren in kennis als de IMF-lijn en het sociaal akkoord samen worden uitgevoerd. Een snelle doorvoering om voldoende geld vrij te spelen voor investeringen in het HBO en WO kan dan achterwege blijven.
Het kabinet kan wel een eerste stap erheen binnen de masterfase zetten, in lijn met het regeerakkoord van VVD en CDA bij Rutte-I. Daarvoor is ook in de Senaat een meerderheid te vinden, ook bij het op dit punt kritischer D66 in die Kamer. Thom de Graaf zal opgelucht ademhalen.
De door Bussemaker aan de Tweede Kamer beloofde nadere analyses van de effecten van het sociale lenen voor met name de HBO-bachelorstudenten kunnen dan meer gedegen bestudeerd worden. De minister kan langs deze lijnen rekenen op draagvlak voor haar beleid en krijgt in het nieuwe regeerakkoord toch flink meer investeringsruimte dankzij de aandrang van het IMF en Europa.
D66 en het CDA kunnen met een dergelijke uitkomst hun profiel oppoetsen. Meer geld voor kennis, juist in moeilijke tijden. Geen onberaden bezuinigingen of hervormingen met grote risico’s. Dat zal hen aanspreken en als hun ‘winst’ op Rutte c.s. verkocht kunnen worden. Het CDA zal de relativering en de mindere haast met het sociaal leenstelsel als oppositiesucces kunnen ‘kapen’, D66 de extra investeringen en de eerste stappen naar een milder leenstelsel.
Rutte telt zegeningen
Rutte en de VVD zullen zich opstellen als na de val van hun gedoogkabinet. Zij gingen mokkend mee in de Kunduz-coalitie en hielden daarbij in het zicht van de verkiezingen het feit van hun leidende rol en premierschap scherp voor ogen. Dat zal ook nu weer gebeuren.
Als de werkgevers al geen heil zien in de stoere bezuinigingen en hervormingen in de sociale zekerheid van de VVD, wie zullen Rutte en Zijlstra daar dan wel in steunen? Wientjes zal Rutte ongetwijfeld voorhouden dat hij in deze situatie zijn zegeningen en knopen maar moet tellen. Zijn kabinet overleeft, hij blijft minister-president en er wordt geïnvesteerd in wat ook het bedrijfsleven en zijn topsectoren essentieel vinden. De Human Capital Agenda gaat boven de WW.
Is het tegen deze achtergrond vreemd, dat VVD en D66 juist deze week een gezamenlijke visie op het beleid ten aanzien van financiering, bekostiging en transparantie van HBO en WO op tafel leggen? Niet meer. Het artikel van de HO-woordvoerders Pieter Duisenberg (VVD) en Paul van Meenen (D66) over dit zware thema is meer dan een proefballonetje. Zowel naar de inhoud, als naar de politieke oefening in verwantschap.
