HBO-raad verdwijnt
De in 1975 opgerichte HBO-raad zal voortaan de ‘Vereniging Hogescholen’ heten. SDit vertelde De Graaf tijdens het seminar van de EEU van Jo Ritzen over ‘de staat van de universiteit in Europa’ op het AUC. Naast de VSNU bestaat er straks dus de VH. Opmerkelijk is dat in de gekozen naam de term ‘beroepsonderwijs’ ontbreekt.
Legendarische detailsturing
De nieuwe naam benadrukt het karakter van de koepel van de voorbije twintig jaar: zij is een vereniging geworden van de instellingen in het HBO. Bij de start was de HBO-raad een echte polderorganisatie, waarin de verschillende zuilen van het onderwijs en disciplinaire verbanden onderlinge afstemming pleegden en op die basis met het ministerie van Onderwijs overleg voerden over regelgeving en uitvoering. In die tijd vielen de hogescholen, zoals de HTS, Kweekscholen en HEAO, nog onder de wet op het Voortgezet Onderwijs en werden de lessentabellen van elke klas nog gecontroleerd door de ambtenaren van het departement en de Inspectie.
Ook was het toen nog usance dat een hbo-opleiding voor elk leermiddel of andere faciliteiten goedkeuring van O&W moest vragen alvorens tot aanschaffing overgegaan kon worden. Met de wet-HBO van minister Deetman en vervolgens zijn WHW werd aan deze schoolse detailsturing en legendarische bureaucratisering een eind gemaakt. De HBO-raad werd daarop omgevormd tot een nieuw type organisatie: de procesbewaker.
Regisseur van de sector
Het grootscheepse proces van taakverdeling, concentratie en schaalvergroting (STC) werd namelijk niet door de ambtelijke diensten van de minister gerealiseerd, maar door ‘het veld’ zelf. Dat paste bij de ‘gespreide verantwoordelijkheid’ filosofie van de CDA-bewindsman en zijn HOAK-nota, waarin autonomie en verantwoordelijkheid voor de kwaliteit bij WO en HBO werden belegd. De HBO-raad werd het orgaan dat de sturing en realisatie van dat STC-proces – en andere grote veranderingstrajecten als de invoering van visitaties en de introductie van de lectoraten – op zich nam.
Die rol van ‘sectorregisseur’ heeft de HBO-raad heel lang en met veel panache weten te vervullen. De raad was een geduchte onderhandelaar en belangenbehartiger naar de Haagse politiek en in toemende mate ook naar het bedrijfsleven. Als werkgeversvereniging die de CAO-onderhandelingen op zich nam ging de HBO-raad steeds meer opereren als vereniging van de HBO-instellingen. In die rol slaagde de raad, met zijn toenmalige voorzitter Frans Leijnse in het bijzonder, erin de sector door het diepe dal van de ‘HBO-fraude’ en het werk van de commissie-Schutte te loodsen.
Schuivende panelen
De laatste jaren was een paradigmashift merkbaar doordat het STC-proces bijna te succesvol leek te zijn geworden. De grote hogescholen van 20.000 en meer studenten zijn zich steeds meer gaan verzelfstandigen van de koepel. De taken en rol van de HBO-raad kwamen hierdoor onder druk te staan. Zo nam de G5, de samenwerking van de grote hogescholen in de Randstedelijke centra, het op zich om het grote, urbane HBO nadrukkelijker bijeen te brengen, aangevoerd door de rector van de HvA, dr. Jet Bussemaker.
Het werd duidelijk dat de HBO-raad hiermee in een nieuwe fase van zijn bestuurlijke relevantie ging komen. Dit leidde tijdens het interim-voorzitterschap van Guusje ter Horst tot de nodige spanningen en botsingen intern. Thom de Graaf heeft als nieuwe voorzitter het op zich genomen een soort ‘make over’ van de HBO-raad te leiden, om het voortbestaan van de koepel in een nieuwe setting mogelijk te maken. De nieuwe naam is daar onmiskenbaar het betekenisvolle symbool van. Het accent ligt op het verenigen van belangen en op de hogeschool als maatschappelijk verschijnsel, als kennisinstelling met een eigen aard.
