De lenteslachting
De impresario Serge Diaghilev was een bijgelovig man. De Rus had in 1912 voor een artistieke sensatie gezorgd. Zijn geliefde, de danser Vaslav Nijinsky, incarneerde de heidense Faun in het ballet op de Jugendstilerige compositie van Claude Debussy. Muzikaal was het prachtig, maar Nijinsky’s niets verhullende dans schokte – zelfs – het Parijse publiek. De rel was groot, het eerste mediaschandaal in de kunsten van de moderne tijd.
Bejubeld symbool
Diaghilev wist wat te doen. Hij joeg de ophef aan en zorgde voor volle zalen en juichende balletomanen. Nijinsky maakte hij het bejubelde symbool van de nieuwe kunst en van het genie van Rusland als cultuurnatie. Dat danser Vaslav een Pool was, ach wie kon dat iets schelen?
De jonge god moest zich nu als artiest eens te meer bewijzen. Het seizoen van 1913 zou hij daarom nu ook als choreograaf opzien moeten baren, in een symbolisch stuk over het hart van de Russische ziel. De nieuwe, hypermoderne componist Igor Stravinsky had zoiets al in de maak.
Niets liet Diaghilev aan het toeval over. Vanwege zijn bijgeloof organiseerde hij de première van Stravinsky’s nieuwe stuk, ‘Le Sacre du Printemps’, op 29 mei 1913. Opnieuw in Parijs en exact een jaar na die vorige dansrel. Die eerste voorstelling van dat ballet werd een legendarisch schandaal. Het maakte Nijinsky definitief tot een unicum in de kunstgeschiedenis: de beste danser ooit, die ook nog goed was voor twee van de grootste rellen in de kunsten van de 20e eeuw in achtereenvolgende jaren.
Wansmaak en zedeloosheid
Het lawaai van het verhitte publiek in het Théatre des Champs-Elysées was zo groot tijdens die première nu 100 jaar geleden, dat de jonge choreograaf over de balustrade naast het toneel hing. Zo schreeuwde hij de ongebruikelijke ritmische instructies van het muziekstuk in het Russisch naar zijn dansers, omdat zij het orkest nauwelijks nog konden horen. Stravinsky hield hem daarbij panisch aan zijn jaspanden vast, om zo te verhinderen dat Nijinsky van het balkon omlaag donderde.
De recensies waren even verhit als de gemoederen in de zaal. ‘Le masscare du printemps’ schreef een creatief criticus: ‘de slachting van de lente’. Gaston Calmette, de hoofdredacteur van Le Figaro, zeg maar de Sjuul Paradijs van zijn dagen, deed wat hij in 1912 ook al tegen Nijinsky en Diaghilev had gedaan na de ‘Faune’, met veel succès de scandale. Persoonlijk schreef hij een verontwaardigde kritiek op zoveel wansmaak en zedeloosheid.
Jean Cocteau zag dieper. Hij omschreef de moderniteit van het primitief- heidense, razend moeilijke ballet over het offer van een maagd aan de goden van een Siberisch oervolk als een vorm van “elektriciteit”. Dat was volgens hem de ware aard van artistiek genie: het was elektriciteit of het bestond niet.
Sappige details en zes kogels
Gaston Calmette verkocht zijn bladen met zoveel rumoer natuurlijk voortreffelijk. Het smaakte naar meer. En dat kwam er ook. De eerste echtgenote van Joseph Caillaux, de minister van Financiën, lekte naar hem een briefwisseling vol sappige details over zijn politieke machinaties en liefdesleven. De nieuwe eega van de bewindsman was ontzet over de publicaties daaruit. Vooral omdat niemand nog wist dat zij de reden was geweest van de echtscheiding en daarom als ministersvrouw volstrekt niet acceptabel kon zijn in het Parijs van 1913.
Ze kocht een pistool, wachtte in de antichambre van de werkkamer van de chef bij Le Figaro en toen deze van een bespreking binnenliep, zei ze: “U weet waar ik voor kom, is het niet?” Vier van de zes kogels waren meteen raak. Ze bleef daarna rustig in het kantoor zitten tot de Gendarme haar kwam arresteren.
De jury van de Parijse rechtbank wist genoeg. Op 28 juli 1914 sprak deze haar na een sensationeel proces vrij. Immers, dit was geen koelen bloede moord, dit was een ‘crime de passion’ van een wanhopige vrouw. Precies een maand eerder was in Sarajevo ook een moord gepleegd. Maar de Franse kranten waren geheel in de ban van het proces tegen Henriette Caillaux.
Het nieuws uit Bosnië over de aanslag op de kroonprins van Oostenrijk-Hongarije haalde de voorpagina’s niet of nauwelijks. Niet lang daarna stonden de Duitse legers voor de poorten van Parijs.
