Leenstelsel herzien
De Delftse TU-studenten van de VSSD waren zeer content. Hun voorzitter Bas Vollebregt zei over het Techniekpact: “Het compenseren van meerjarige masters in een leenstelsel is een goed signaal richting aankomend techniekstudenten en zorgt ervoor dat bètastudenten niet onevenredig hard geraakt worden door het afschaffen van de basisbeurs.” Die reactie kon niet verwonderen, want het kabinet maakte in het Techniekpact een ongekende draai, elegant als een pirouette.
Verkenning van effecten
In een kleine paragraaf van dat pact melden bedrijfsleven en bewindslieden dat zij zullen nagaan of de studenten in zware bèta-tech vakken gespaard kunnen worden voor de al te zware effecten van het leenstelsel. Men zal “verkennen of de studenten die in de bèta-tech studies 2-jarige masters moeten afronden voor hun diploma tegemoet gekomen kunnen worden. Verkend zal worden of de extra schulden en kosten die zij daarvoor zullen moeten maken opgevangen kunnen worden. Daarbij richt men zich allereerst op studies die samenhangen met de tekortsectoren in de technologie en bèta-sector.” Deze verkenning zet de hervorming van de studiefinanciering op haar kop.
De argumentatie voor het sociaal leenstelsel is tot nu toe helder geweest. Lenen is geen probleem, schuld hoeft niet af te schrikken van een studie. De soepele afbetalingen na de studie en het voorziene welvaarsniveau van de HBO en WO alumni staan daar garant voor. Het lenen is sociaal omdat de afbetaling collectief afgedekt is.
Tevens is de argumentatie vanuit het profijtbeginsel helder. De student betaalt een redelijk aandeel van de publieke investeringen mee via een dubbele retributie: collegegeld gedurende inschrijving en deelname aan HBO en WO en fiscale afbetaling van de beurskosten na zijn HO-deelname. De keuze voor die tweeledige retributie is inkomenspolitiek bepaald. Een collegegeld is namelijk een soort ‘poll taks, een inkomensonafhankelijk entreegeld dat vooral de hogere inkomens bevoordeelt. Fiscale afbetaling is nadeliger voor midden- en hogere inkomens.
Andere polisvoorwaarden
Het Techniekpact bevat nu in de kern de conclusie van de betrokken partijen, geleid door EZ-minister Kamp, de VVD-informateur van Rutte II, dat deze argumentaties niet kloppen. Het raison d’être van het sociaal leenstelsel wordt de facto buiten werking gezet voor de bèta-sector. De verkenning naar het feit en de opvang van gevolgen van een afschrikwekkende extra kostenfactor voor de meest nodige bètatechnici en een belangrijk compenserend gebaar van het bedrijfsleven laten dit zien.
Al langer dringen VNO-NCW en FME erop aan de ‘polisvoorwaarden’ voor bètatechnici in het HO gunstiger te maken. Hun signalen waren tot nu toe wat warrig, omdat ze niet goed ingewijd bleken hoe HBO en WO keuzeprocessen zich voltrekken. Zo werd VVD-prominent Ineke Dezentjé, de FME-voorzitter, net als PvdA’er Ronald Plasterk weggetikt toen zij met het oude idee van lager of ‘gratis’ collegegeld voor bèta-opleidingen kwam. Ook zien Jeroen van der Veer en Bernard Wientjes soms niet zo scherp, dat numeri fixi op door hen weinig gewaardeerde opleidingen als psychologie geen enkel bètatekort helpen verminderen.
In het Techniekpact heeft het bedrijfsleven zijn toon en inhoud op dit thema nu wel gevonden en VVD-minister Kamp ertoe gebracht de kabinetslijn bij het leenstelsel cruciaal te relativeren. PvdA-minister Bussemaker biedt dit ineens veel meer ruimte om de SF-hervorming in enigerlei aangepaste vorm te realiseren. En de bedrijven beloven nu 1000 nieuwe beurzen voor bètatalent te openen, in ruil voor de leen-verkenning.
Bedrijfsleven verwacht gebaar
Deze ‘deal’ in het pact zet de discussie over het leenstelsel als zodanig in het nieuw.
1] Het kabinet erkent dat het leenstelsel risico’s kent, en dat voor juist die disciplines waar tekorten het economisch herstel en de maatschappelijke vraag benadelen. Hoe ernstig dit is moet verkend worden en bijvoorbeeld de Eerste Kamer zal naar de uitkomsten daarvan zeer precies willen kijken.
2] Binnen de coalitie zijn er nu twee bronnen van twijfel aan de wijsheid van de SF-hervorming. In de PvdA zijn er velen die de schuldopbouw bij jongeren, zeker in de doorstroom vmbo-mbo-hbo, als problematisch blijven zien. Ook voor D66 en senator Thom de Graaf ligt dit zeer zwaar. De effecten op onder meer de woningmarkt en de positie van starters is bij de PvdA een moeizaam punt, gelet ook op het feit dat het maken van particuliere schulden en de garantie daarvan door de belastingbetaler precies het omgekeerde is van wat Jeroen Dijsselbloem in de Eurozone nastreeft.
3] De VVD heeft nu met de werkgevers en EZ een ander argument op tafel gelegd. Als de studieschuld negatief werkt voor de zware bèta-opleidingen in tekortsectoren, waarom geldt dit dan niet voor andere tekorten? In de zorg wordt echt niet elke student een goed verdienende arts of medisch specialist, bijvoorbeeld. Ook het docentschap in vele vakken, inclusief alfa en gamma disciplines, kent zorgelijke tekorten.
4] Voor een meerderheid in de Senaat heeft de coalitie meer nodig dan PvdA en VVD. D66 is geporteerd voor een leenstelsel, maar wil de huid duur verkopen. De CU maakt zich al langer zorgen over de bèta’s en deze krijgt via het Techniekpact nu een handreiking. De andere fracties zullen dit nauwkeurig noteren.
5] De verkenning van de bèta-risico’s is geen waarden-vrije, ambtelijke exercitie. Zij is hoogst politiek, want anders had zij niet in het pact een plaats gekregen. De uitkomst zal dan ook moeilijk kunnen zijn: ‘er is niets aan de hand, die bèta’s kunnen best nog wat hogere schulden aan dan anderen.’ Immers, dan staan Wientjes en Dezentjé voor gek en zijn de 1000 extra beurzen overbodige verspilling gebleken. Het bedrijfsleven verwacht een gebaar, een stap van het kabinet en die zal de vraag naar de effecten voor andere bèta’s en technici in WO en HBO en naar de andere tekortsectoren onmiddellijk op tafel liggen.
6] Compensatiemaatregelen voor de zware bèta-opleidingen zullen gedekt moeten worden. De voorziene opbrengst van het leenstelsel gaat zo omlaag, net als dat gebeurt door het op peil houden van een aanvullende beurs. De noodzaak om de basisbeurs af te schaffen ter wille van fikse extra investeringen in het onderwijs. De noodzaak om de basisbeurs af te schaffen gaat met elke compenserende bijstelling omlaag. De hervorming levert dan immers steeds minder op aan investeringen en steeds meer aan inkomenspolitiek rondpompen van geld. Dat gaat vooral ten koste van de middengroepen en zal het schrikbeeld van de zorgpremie-effecten binnen de coalitie al snel weer oproepen.
