Als bij ons de bel gaat
“Ik hoorde erover en probeerde me deze bijeenkomst voor te stellen. De aanwezigen bespraken een stuk dat nogal opvalt vanwege de tastbare maatregelen en de besliste toon. In de toekomst hebben de scholen de plicht een wetenschappelijk goedgekeurd anti-pestprogramma te gebruiken en moeten ze een pestcoördinator benoemen.
De inspectie gaat dat controleren, ze krijgt er een toezichtobject bij. Veder moet de school ‘sociale veiligheid’ monitoren, maar wat is sociale veiligheid op school? Nog een vraag: wat betekent het eigenlijk als een onderwijsprogramma wetenschappelijk is bewezen?
Onderbouwing pedagogie zwak
Deze vragen dank ik aan Michael Merry. In zijn oratie kritiseert hij de gebrekkige theoretische basis van veel pedagogisch en onderwijskundig empirisch onderzoek.1) Hij bedoelt daarmee dat termen als ‘betrokkenheid’, ‘effectiviteit’, ‘participatie’, ‘competentie’ en ‘bewustzijn’ meestal niet goed zijn omschreven, waardoor ‘het vaak moeilijk is de kwaliteit of waarde van pedagogisch en onderwijskundig onderzoek te beoordelen (…).’
Zonder behoorlijke diagnose geen adequate aanpak van een probleem. Dat is de consequentie. Als Merry een punt heeft, vind ik dit verontrustend, want media en politici baseren zich op dergelijke onderzoeken. Voor de overheid zijn ze een steeds belangrijker grond om wetten te veranderen.
21e eeuwse vaardigheden?
Veel tijd om erbij stil te staan is er niet, want intussen houden wij ons alweer met een ander ferm plan bezig, het Techniekpact. Daarin lees ik dat over zeven jaar het basisonderwijs een nieuw vak zal hebben ingevoerd dat over wetenschap en technologie zal gaan.
Het is er nog niet, maar de overheid beschikt over de Stichting Leerplan Ontwikkeling die de opdracht krijgt een ‘leerlijn’ te maken, samen met het bedrijfsleven, waarbij in een voetnoot ook hier weer verwezen wordt naar termen die voor zichzelf lijken te spreken: creativiteit, ondernemingszin, kritisch denken, samenwerken en ict-geletterdheid.
Ze zijn 21e-eeuwse vaardigheden, lees ik – nu schiet ikzelf in de lach. Maar indachtig de bevindingen van Merry zijn ook deze termen misschien niet welomschreven. De inspectie zal in ieder geval de beheersing van het nieuwe vak gaan controleren.
De bel van Andreotti
Toen ik dit allemaal las, dacht ik onwillekeurig aan Giulio Andreotti, de politicus die de Italiaanse naoorlogse politiek langer dan 40 jaar domineerde en begin mei is overleden. Buiten de slaapkamer waar hij stierf stonden drie belletjes op een glasplaat. In zijn land is het een gebruik dat de minister-president bij zijn aantreden een bel krijgt aangereikt om zijn kabinet tot zwijgen te brengen. Bellen zijn in Italië een uitdrukking van macht en controle.
Andreotti, die gezien wordt als de vader van de donkerste geheimen van zijn land, nam dagelijks deel aan de eucharistie. Na de mis werd hij altijd begroet door een toeloop van bedelaars die hij allemaal bij naam kende. Hij gaf hen geld. Verscholen achter een gordijn in zijn kantoor in het parlement beschikte hij over een keukentje. Daar bewaarde hij voedsel voor de meest behoeftigen. In een van de necrologieën die ik over hem gelezen heb, staat dat zijn piëteit samenging met laconieke, sardonische, kernachtige Romeinse aforismen, zoals: ‘Macht wordt slechts door mensen bekleed die haar niet bezitten’. 2)
Ik ben er wel een beetje jaloers op, dat Italianen veel minder op de overheid georiënteerd zijn dan bij ons het geval lijkt te zijn. Misschien verwachten ze niet veel van haar, omdat de overheid zich daar regelmatig vrij onmachtig toont en deels is gecorrumpeerd. Maar misschien is het ook zo dat Italianen gewoon meer zelf doen en is de charitas van Andreotti daarom helemaal niet zo bijzonder geweest.
Gebroken evenwicht
De anekdote waarmee ik dit stukje begon, kenschetst onze eigen, overigens gemengde stemming. Als een probleem moet worden aangepakt lijkt het voortouw daarvoor bij overheid en wetenschap te moeten worden gelegd, maar wees erop bedacht dat de werkers in het veld intussen gewoon bezig zijn. Overheidsinitiatief moeten we koesteren, het ethos van de scholen evenzeer.
Het evenwicht tussen beide echter is verbroken. Merry waarschuwt daarvoor en verwijst naar een uitspraak van de Engelse denker John Stuart Mill (1806-1873), die stelde dat de overheid haar preventieve functie geneigd is te misbruiken, meer dan haar straffunctie. Ten nadele van onze vrijheden. Merry voegt daar nog aan toe dat “interventies in liberaal-democratische samenlevingen vaak uitgesproken schadelijk zijn, zelfs als ze paradoxaal genoeg bedoeld zijn om schade te voorkomen”.”
Dick Wijte is voorzitter van de Vereniging Katholiek Onderwijs
1) De rol van filosofie in pedagogisch en onderwijskundig onderzoek, UvA, 2011, pp.8, 14,16.
2) The Economist, 11-5-2013, pp. 94.
