Weg met deskundigen in deskundigheid

Nieuws | de redactie
19 juni 2013 | Pas gekozen Leuvense rector Rik Torfs houdt van knuppels in hoenderhokken. Dat sluit aan bij de richting die hij voor zijn fameuze universiteit voor zich ziet: lichtbaken worden in een wankelmoedige maatschappij. “Als een universiteit dat niet wil dan moet ze maar een strategische alliantie met Noord-Korea sluiten.”

De bekendste Vlaamse public intellectual, schrijver, politicus, kerkjurist en tv-persoonlijkheid Rik Torfs werd op 17 mei verkozen tot rector van de KU Leuven, maar voorlopig is hij nog ‘rector-elect’. In augustus begint zijn ambtstermijn. Hij hoopt dan bij te gaan dragen aan een excellente academische cultuur. Een cultuur die zich ook meer tegen maatschappelijke vraagstukken aan bemoeit en zich niet – zoals hem onlangs nog ergerde bij de door minister Pascal Smet voorgestelde onderwijshervorming – hult in stilzwijgen.

Een vorm van ontsporing

Torfs wil van de universiteit méér maken dan de toonaangevende onderzoeksinstelling die het al is. Zijn KU Leuven dient ook een “automatisch referentiepunt” te worden in fundamentele debatten. Soms moeten academici aan de bel te trekken, dan weer kunnen zij een opgehitste situatie juist “dedramatiseren.”

Hoe kijkt u terug op de verkiezingsstrijd om het rectoraat?

“Ik ben heel blij dat die verkiezingen er zijn. Ik ben ook geweldig blij dat we zo voorkomen dat zelfbenoemde deskundigen in deskundigheid de touwtjes krijgen onder het mom van ‘er is nood aan goede bestuurders’. Ik vind dat een vorm van ontsporing.”

Vlaanderen kent een gemengd systeem, soms worden de rector en de vice-rector direct verkozen; soms – zoals in Gent – kiest een college uit twee voordrachten, een model waar Rik Torfs kanttekeningen bij plaatst. “In een dergelijk model heeft van meer aandacht voor vrouwen geleid tot minder aandacht voor de directe democratie.”

Aan de KU Leuven vertegenwoordigen de wetenschappelijke medewerkers tien procent van stemmen, evenals het administratieve personeel en de studenten. De overige zeventig procent van de stemmen zijn voor professoren en de academische staf.

Komt daarin het grote belang van het onderwijs, zoals u dat in uw visie voorstaat, wel genoeg tot uitdrukking?

“De studenten zijn goed voor 182 stemmen, maar in feite is hun rol veel groter aangezien studenten vaak en bloc stemmen voor een van de kandidaten. Dat is heel anders bij de overige groeperingen. Bij de professoren is het bijvoorbeeld onmogelijk om tot één gemeenschappelijk standpunt te komen.”

De universitaire pleinvrees

Heeft u in de campagne ook gebruik gemaakt van andere middelen, van sociale media…

“.. en toxische wapens of zo? Nee, het reglement voor de verkiezingen is redelijk conservatief. Mediadebatten zijn verboden voor de kandidaten evenals sociale media. Ik ben zelf nogal een twitteraar met 27.000 volgers en heb me dus wat in moeten houden tijdens de drie campagneweken.”

“Die beperkingen zeggen wel iets over de universiteit. Het is pleinvrees, zelfs televisie vindt men nog ‘vreselijk modern’. Wel illustratief trouwens voor de communicatieve kortsluiting tussen universiteit en samenleving.”

“Ik ben trouwens van mening dat een verkiezingsdebat dat openlijk in de media wordt gevoerd, veel zuiverder is dan een campagne die angstvallig buiten de media wordt gehouden. Er is geen enkele contradictie tussen een gemediatiseerde campagne en de waardigheid van het rectoraat. Welke regels je ook hanteert, de media berichten natuurlijk wel over de verkiezingen. Als een universiteit dat niet wilt dan moet ze maar een strategische alliantie met Noord-Korea sluiten.”

Gelukkig is Noord-Koreaans leiderschap niet bepaald Torfs stijl. “Ik ben een voorstander van subsidiariteit en ben niet van plan om top-down te gaan regeren. Daarmee wek je terecht veel weerstand. Zelfs in Nederland zie je tegenwoordig de neiging tot defusie en komt men terug van de top-down visie. Een directieve stijl werkt niet per se goed. Democratie vereist receptio legis, het accepteren van de wet.”

De grootste universiteit van de Lage Landen

De KU Leuven gaat intensief samenwerken met een aantal hogescholen. Welke uitdagingen biedt dat?

“We hebben in Vlaanderen een groot aantal opleidingen die tot het hoger onderwijs behoren, maar die nu geacademiseerd moeten worden. Net zoals jullie in Nederland zijn wij in Vlaanderen ook geniaal, maar we moeten zien dat deze operatie niet ten koste gaat van de kwaliteit, van de academische standaarden. Straks zal de associatie 47.000 studenten omvatten. Daarmee worden we dan de grootste universiteit van de Lage Landen.”

Het academiseringsproces van de geassocieerde hogescholen gaat komend academiejaar van start  en zal zich over ene periode van 10 jaar uitstrekken. “Sommige opleidingen die sterk genoeg staan op het vlak van publicaties kunnen direct ingezapt worden. Andere opleidingen kunnen nog een tijdje onder het oude statuut blijven functioneren.”

“Het is een gigantische operatie, en ja heel erg vermoeiend. Ik wil me als rector zeker niet verliezen in het controleren van deze zeer technische operatie. Ik ben nu doende een team samen te stellen dat dit proces goed kan begeleiden. De maatschappelijke rol van de universiteit verdient namelijk ook veel aandacht.”

Welke maatschappelijke rol ziet u weggelegd voor de universiteit?

“Bij de recente onderwijshervorming in Vlaanderen – gelukkig zijn het nog maar vage plannen – is Leuven nauwelijks betrokken geweest. Dat vind ik niet goed. Ook op het vlak van de toekomst van Europa en op het vlak van duurzaamheid zou de universiteit meer richtinggevend moeten zijn. En ook in de politieke transformatie van een representatieve naar een meer participatieve democratie heeft de universiteit een rol.”

Gehakketak primeert

Wat de onderwijshervorming van Pascal Smet betreft, steekt het Torfs “dat het gehakketak primeert over de diepere visie.” Maar gelukkig, zo meent Torfs, zijn de parlementsverkiezingen weer in aantocht zodat de plannen voorlopig in de ijskast kunnen. “Ons Metaforum [universitair debatcentrum van de KU Leuven, red.] heeft trouwens wel een visiedocument over de onderwijshervorming opgesteld.”

Uit onderzoeken blijkt dat België een relatief grote mate van sociale ongelijkheid kent. Voor kansarme jongeren is het zeer moeilijk om aan de universiteit te slagen, vooral omdat het niveau van de vooropleidingen nogal verschilt. Wat doet de KU Leuven daaraan?

“Het is een aloud fenomeen: we kennen veel verschillende diploma’s die toegang geven tot de universiteit. Dat betekent wel dat je met geweldige afvalpercentages zit. Een mogelijke oplossing is het invoeren van een verplichte oriëntatieproef, waarvan de resultaten optioneel zijn. Studenten kunnen aan de hand van die proef de zwaarte van de opleiding, maar ook hun eigen motivatie inschatten. Immers, studeren is niet alleen een kwestie van intelligentie, maar ook van op de tanden bijten.”

“Maar het opstellen van zo’n algemene oriëntatieproef is nog niet zo simpel. Vooral wanneer je de sociale bias eruit wilt halen zodat mensen niet vanwege sociale achterstand uit de boot vallen. Het gaat tijd kosten om die proef op een betrouwbare en zinvolle manier vorm te geven.”

Hoe wilt u de universiteit richtinggevend maken in het Europese debat?

“Voor mij gaat het vooral om de vraag hoe je het doemdenken in Europa tegengaat en weer gevoelens van dynamiek en trots creëert. Zo vind ik het bijvoorbeeld vreemd dat een hogeschool-student sneller zelfstandig wordt, terwijl mensen die van de universiteit afkomen, vaak op zeker spelen en niet snel een onderneming starten. Op zeker spelen is altijd gevaarlijk en risico nemen is helemaal niet zo slecht.”

Wanneer Rik Torfs over het ‘Europese debat’ spreekt, gaat het hem veel minder om de Europese structuren dan om de waarden en ideeën op het Europese continent. “Brussel is de Europese hoofdstad en het is toch opvallend dat er zo weinig contact is met de academische wereld.”

De lift enige ontmoetingsplek

Komt die gesloten houding ook niet voort uit het feit dat er tussen Vlamingen en Franstaligen ook weinig contact is?

“Er is inderdaad heel weinig contact. Zelf heb ik altijd vaak deelgenomen aan debatten op de RTBF en heb ik een tweewekelijkse column in Le Soir. Bij het veertigjarig jubileum van de universiteit van Louvain-la-Neuve (UCL) heb ik een grote lezing gehouden samen met Philippe van Parijs [professor economische ethiek in Louvain-la-Neuve, red.] en er bestaat goed contact tussen beide universiteiten.”

In Le Soir memoreert Torfs hoe de rechtenfaculteit in de jaren ’70 nog tweetalig was en dat er zelfs Nederlandstalige- en Franstalige etages waren. Het enige ontmoetingspunt was de lift. Mede dankzij het toegenomen belang van de Engelse taal aan de universiteiten is het contact in de loop der jaren vergemakkelijkt.

De nieuwe rector schrijft daarom eens te meer dat goed contact met de UCL onontbeerlijk is in een globaliserende wereld. “Si l’on veut exister sur le plan international, il faut oser franchir les frontières – et d’abord la frontière linguistique. […]Par ailleurs, l’excellence ne sera jamais créée par les autorités politiques: ça, c’est une illusion!”

Onderzoekers moeten ook intellectuelen zijn

Met de term ‘excellentie’ heeft Torfs, ondanks de Dag van de Excellentie, weinig op: “Mensen waar je excellentie tegen zegt zijn over het algemeen nare mannen van middelbare leeftijd.” Excellentie wordt niet expliciet benoemd binnen de Leuvense universiteit via trajecten als honours classes. “Wel zien we op sommige vakgebieden een geruisloze verschuiving naar excellentie”, zegt Torfs.

Excellentie is volgens Torfs ook meer dan alleen uitnemendheid in het onderzoek. Het kan zeker ook in de onderwijstaak liggen of op het gebied van maatschappelijke betrokkenheid. “Laatst zag ik een ingezonden brief van een onderzoeker, zo vol van grammaticale fouten, dat ik dacht ‘als die zijn onderzoek op dezelfde manier benadert als de taal’… Sommigen zien taal als een verwaarloosbaar nevenproduct en beseffen niet dat je ook in taal excellent kunt zijn.”

De academische staf van de KU Leuven zal niet aan Torfs dynamiserende werking kunnen ontsnappen. “Op onderzoeksgebied neemt Leuven een toppositie in, maar de onderzoekers moeten ook intellectuelen zijn. Aan de KU Leuven moet niet alleen de filosofie bestudeerd worden; er moet ook gefilosofeerd worden.”

Geen angst voor volkswoede

“En je mag van een universiteit ook verwachten dat er geprotesteerd wordt wanneer de mensenrechten geschonden worden. Anderzijds moeten academici ook situaties kunnen dedramatiseren.” Bij de vervroegde vrijlating van Michelle Martin, de partner van Marc Dutroux, was er een sterke roep om haar in de gevangenis te houden. De bijl aan de wortel van de rechtsstaat, meent Rik Torfs.

“Het is de taak van een universiteit om de beginselen van de rechtsstaat hoog te houden, ook al roepen mensen luidkeels om het tegendeel. We moeten niet zwijgen uit angst voor de volkswoede.”

Ook bij het thema van de academische fraude laat Torfs zich nu vast horen. Hij wil ook hier de discussie niet laten doodbloeden na een reeks rapportages en commissies, zowel in eigen land als in Nederland.

U spreekt van een ‘collectieve schuldbekentenis’. Wilt u een soort academische waarheidscommissie, een HO-Tutu-commissie?

“Uit onderzoek blijkt dat één op de twaalf onderzoekers in Vlaanderen zich schuldig heeft gemaakt aan een of andere vorm van academische fraude. Dat gaat van zeer grote fraude tot het lichtjes veranderen van onderzoeksgegevens, met het oog op het veiligstellen van toekomstige onderzoeksgelden.”

Het is goed dat fraudeurs ontmaskerd worden, maar Torfs hekelt de zero tolerance-houding ten opzichte van de overtreders. “Wie de fout in gaat, wordt afgemaakt. Dat is té definitief. Behalve diegenen die echt grote fraude hebben gepleegd, vind ik dat mensen een tweede kans verdienen. Dat zal wel heel katholiek zijn, maar het biedt tenminste een uitweg.”


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK