Erfgoed van de Neanderthaler
Nieuwe vondsten tonen aan dat Neanderthalers de eerste mensachtigen in Europa waren die gestandaardiseerde en verfijnde benen werktuigen gebruikten. Dat onthullen Leidse onderzoekers samen met een internationaal team van archeologen in de Proceedings National Academy of Sciences USA.
Verfijnd werktuig uit hertenrib
Leidse onderzoekers en Max Planck collega’s uit Leipzig vonden bijzonder gereedschap van Neanderthalers tijdens opgravingen in twee archeologische sites in Zuidwest-Frankrijk. Het gaat daarbij om een verfijnd werktuig, dat een lissoir genoemd wordt: een bewerkt bot waarmee leer behandeld kan worden.
Deze werden door de ‘oermensen’ gemaakt van een hertenrib. Hun gereedschap vertoont een gepolijste kant waarmee huiden gladder en waterafstotend gemaakt kunnen worden. Dergelijke werktuigen zijn nooit eerder aangetroffen op archeologische vindplaatsen van Neanderthalers. Ze lijken daarentegen op exemplaren van het ‘apparaatje’ die zijn opgegraven op veel jongere vindplaatsen, van moderne mensen, de Homo sapiens.
Deze voorouders namen zo’n 40.000 jaar geleden de plaats in van Neanderthalers. De capaciteiten van die Neanderthalers zijn al lang onderwerp van wetenschappelijke debat. Het beeld is heel lang geweest als dat van een soort primiteive aapachtigen en dat bleek al nit erg terecht. Sommige archeologen menen dat Neanderthalers vaardigheden hadden die vergelijkbaar zijn met die van de moderne mens. Tegenstanders stellen dat deze gelijkenissen pas optraden nadat Neanderthalers in aanraking kwamen met moderne mensen.
Eigen technologie van Neanderthalers
“De benen werktuigen uit onze vindplaatsen behoren tot de betere bewijsstukken dat Neanderthalers een eigen technologie ontwikkelden die voorheen alleen geassocieerd werd met moderne mensen, meent Shannon McPherron van het Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. Hij vond met zijn team drie van deze lissoirs op de site Abri Peyrony.
De Leidse archeologe Marie Soressi stelt: “Als Neanderthalers dit soort gereedschap zelf ontwikkelden, hebben moderne mensen mogelijk deze techniek van de Neanderthalers overgenomen. Tot nu toe is er alleen bewijs dat moderne mensen puntige benen werktuigen gebruikten toen ze in Europa aankwamen en pas kort daarna begonnen met het gebruik van dergelijke lissoirs.”
Soressi ontdekte met haar team de eerste van de vier gevonden werktuigen tijdens hun opgraving op de vindplaats van Pech-de-l’Azé. Soressi: “Maar we kunnen niet uitsluiten dat deze vondst ook kan betekenen dat moderne mensen na hun aankomst in Europa het gedrag van Neanderthalers eerder beinvloedden dan tot nu toe kan worden aangetoond. Om daar achter te komen hebben we meer vindplaatsen in centraal Europa nodig die een goede conservering van botmateriaal hebben.”
Erfgoed van 50.000 jaar her
Uit onderzoek blijkt dat het gereedschap ongeveer 50.000 jaar oud moet zijn. Dat is lang voordat de eerste bewijzen zijn gevonden van moderne mensen in West-Europa en veel ouder dan andere voorbeelden van verfijnd benen gereedschap. “De lissoirs zijn gevonden op plekken waar eerder alleen stenen werktuigen van Neanderthalers zijn opgegraven. Op beide vindplaatsen zijn geen sporen gevonden van latere bewoning door moderne mensen, die de onderliggende lagen hadden kunnen aantasten.”
Het is niet de eerste keer dat er gereedschap van Neanderthalers is gevonden dat vervaardigd is uit been. Tot dusver leken ze echter telkens op stenen werktuigen en waren ze ook met dezelfde soort bewerkingstechniek gemaakt zoals die bij stenen artefacten werd gebruikt.
Sorresi onderstreept nog eens hoe innovatief deze ‘oermensen’ waren in de ambachten die zij ontwikkelden. “Lissoirs zoals deze zijn zo’n geweldig efficiënt gereedschap om leer te bewerken dat ik, 50.000 jaar nadat de Neanderthalers ermee werkten, een nieuwe kon kopen op een website die gereedschap verkoopt voor traditionele ambachten. Dat geeft aan hoe efficiënt deze werktuigvorm is. Het is misschien wel het enige erfgoed uit de tijd van de Neanderthalers dat nog steeds door onze samenleving wordt gebruikt.”
