Geen geldkwestie, maar beleid
“Ik wist het misschien wel, maar geschokt was ik toch.” De reacties op de cijfers over de kennisprestaties van Nederland in HO en R&D van Van Damme logen er in december 2011 niet om. “U zit in de subgroep landen die niet verder groeit en wordt een in zichzelf gekeerde samenleving.”
Van Damme kwam met een uitgebreide presentatie van cijfers en wereldwijde vergelijkingen van ‘hoe Nederland het doet’ op het terrein van onderwijs, onderzoek en innovatie. Hij had hiervoor data van onder zijn eigen organisatie, OECD-CERI en andere onderdelen van de OECD alsmede van de EU bijeengebracht en geaggregeerd. Die cijfermatige presentatie vindt u hier. Hij gaf zo in zijn eigen woorden “een vogelblik over uw kennissector, met brede comparatieve gegevens.”
Spijtig profeet
Nu zegt hij met het spijt van een teleurgesteld profeet tegen ScienceGuide: “Het is exact wat ik destijds, nu een paar jaar geleden, op basis van indicatoren zag aankomen.” Van Damme gaf toen de volgende, nu nog brand actueel gebleken analyse. In vergelijking met andere kennisnaties zit Nederland bij de investeringen in HO en R&D in een subgroep van landen waar geen echte groei meer in zit op dit terrein. “Andere landen gaan hier daarentegen hard.”
Dat is ook zichtbaar bij de ranking van de innovatie in ons land. De EU-scorecard van het Merit-instituut van de UM laat zien dat Nederland in de subgroep van de ‘innovatievolgers’ is beland. Daarin zitten landen waar de groei van het innovatief vermogen traag is geworden.
Er zijn weinig innovatoren, instituties die erin slagen nieuwe kennis in nieuwe producten en toepassingen te vertalen. De kennistransfer is “hier niet meer grensverleggend, terwijl dat vroeger juist een zeer sterke eigenschap van uw land is geweest. Voor de economische bloei is dat een zeer zorgelijke vaststelling.” Ook de impact van de kennistransfer en innovatie is hierdoor beperkt geworden: Nederland scoort hier minder dan de middenmoot in de EU en OECD.
Naïef geloof eist zijn tol
De analyses van prof Volberda van RSM voor de WEF-ranking en van prof Eijffinger in zijn nadere reactie op ScienceGuide herkent Van Damme. Het Nederlands beleid heeftcvooral zich laten leiden door “een naïef geloof in marktwerking en ‘level playing field’ in plaats van door sturing, keuzes maken, en structureel beleid. Deze opstellingen eisen hun tol. Wat nu gebeurt is niet zozeer geldkwestie, wel een zaak van beleidsvisie.”
Binnen het hoger onderwijs domineert een wereldbeeld van de jaren zeventig, aldus Van Damme in december 2011. Men beseft nog nauwelijks hoe zeer de positie van ons land sindsdien is veranderd op wereldschaal. Ook het heersende idee dat er in HBO en WO sprake is van een aanzienlijke massificatie van de deelname relativeerde hij sterk.
In de jaren negentig is de groei daarvan uit de decennia daarvoor feitelijk gaan stagneren in Nederland, Duitsland, Zweden en de USA. Tegelijk is na 2000 in landen als Korea en Japan de deelname aan het HO explosief toegenomen. Het beeld voor ons land is anders: de toename van de deelname aan hoger onderwijs is bescheiden, ook relatief gezien als men kijkt naar de participatie van eerdere generaties.
Van Damme verbaasde zich daarom over het feit, dat het debat over de toekomst van het hoger onderwijs beheerst wordt door thema’s als versterking van selectiviteit bij de deelname en zelfs de suggestie op tafel wordt gelegd om de toestroom naar het hoger onderwijs relatief te beperken. Op de arbeidsmarkt is het effect daarvan merkbaar. HO-alumni hebben er in Nederland een erg goede positie. “Het zijn er ook weinig verhoudingsgewijs en dus is hun waarde heel hoog.”
