Hoeveel extra is extra?
Alexander Pechtold presenteerde het nieuwe akkoord in een overwinnaarspose. De nieuwe coalitie van VVD-PvdA-D66-CU-SGP gaat de onderwijsuitgaven met €650 mln verhogen, structureel uitlopend tot een bedrag van €600 mln. Jeroen Dijsselbloem bood eerder aan de ‘C5’, toen CDA en GroenLinks nog meededen, al €500 mln extra ruimte voor onderwijs, dus hij zal opgelucht zijn, dat hij er nog redelijk goedkoop vanaf is gekomen.
Denivellering voor het gezin
D66-woordvoerder voor Hoger Onderwijs, Paul van Meenen, had immers de eisen van zijn partij scherp geformuleerd. Er moest €2 miljard bij, zo stelde hij in het debat met zijn Kamercollega’s en de studentenorganisaties bij de HU. Daarvan was €1 miljard bestemd als impuls voor kwaliteit en capaciteit van HBO en WO. Dat bedrag is dus niet helemaal gerealiseerd.
De grote verrassing in het akkoord is de herlancering van ‘de gratis schoolboeken’. Dat is beslist geen eis van D66 en al helemaal geen project van Jeroen Dijsselbloem. Het is wel een denivellerende maatregel ten gunste van de gezinnen met kinderen uit de middengroepen en de hogere inkomens. De lagere inkomens krijgen die kosten namelijk al gecompenseerd. Waar komt dit dus ineens vandaan?
De gratis schoolboeken zijn een plan van twee ‘onderwijsvrouwen’ uit de tijd van het kabinet-Balkenende-IV, Mariëtte Hamer en Marja van Bijsterveldt. Zij kregen dit onderdeel van het verkiezingsprogramma van hun partijen in het regeerakkoord en zorgden dat dit werd doorgevoerd. Het werd al snel als een douceurtje voor de achterbannen in het onderwijs en de gezinnen weggelachen.
Overleven kost wat
Hoe impopulair dit was in linkse kring bleek na de val van Balkenende. Jeroen Dijsselbloem heeft naar verluidt er persoonlijk voor gezorgd, dat deze uitgavenpost als bezuiniging op onderwijs werd ingeboekt in het PvdA-programma in 2012, evenals de halvering van de investering in de HBO-kunstopleidingen. Zo kon het moeiteloos ingeboekt worden bij het regeerakkoord van VVD en PvdA.
De 10 dagen van onderhandelen van de voorbije weken gingen echter steeds meer trechteren naar een proces, waarin de coalitie naast D66 nog één andere groep nodig had om een werkbare meerderheid te verkrijgen voor het eigen overleven. De eisen van D66 voor meer geld voor leraren en scholen verdampten zo in een richting van meer geld voor de bevolking van die scholen, de gezinnen met kinderen. Want SGP en CU eisten een forse herziening van de reducties en bezuinigingen op de gezinsvoorzieningen als prijs voor hun begrotingssteun.
Afwezig bij jubileum LSVb
Daarop sloegen de oud-collega’s uit de Balkenende-coalitie, toenmalige fractievoorzitters Hamer en Slob toe. Als extra voor onderwijs en gezinnen dook de ‘gratis schoolboeken’ ineens weer op. Het spel werd zo hoog gespeeld in de slotrondes van de onderhandelingen, dat Mariëtte Hamer verstek moest laten gaan bij het jubileumfeest van de LSVb, waar zij als oprichter een van de eregasten had moeten zijn. Minister Bussemaker – over wier begroting de strijd aan tafel bij Dijsselbloem ging – kreeg wel vrijaf.
De coalitie neemt hiermee een opvallend denivellerende maatregel. Ook dat is blijkbaar voor Hans Spekman en de zijnen nu ook “een feest.” Maar CU en PvdA doen meer. Zij zetten het CDA lelijk te kijk. Nu die partij niet meer mee wilde doen, krijgt zij bijna een Bijbels antwoord doordat men ‘vurige kolen op haar hoofd stapelt.’
Immers, het akkoord bevat duidelijk minder nivellering, meer impulsen voor de koopkracht van de gezinnen en de wederopstanding van het petproject van Marja van Bijsterveldt. De verwezenlijking daarvan “heeft mij een jaar van mijn leven gekost”, grapte zij ooit tegen ScienceGuide over de ‘gratis schoolboeken.’ PvdA en CU laten voelen, dat een afzijdig en verzwakt CDA niet meer nodig is voor een concreet accent op gezinsbeleid, zelfs niet in tijden van crisis in versobering.
Haar in de HO-soep
Het totaal van de onderwijsextra’s in het paars-refo akkoord kent naast de flinke post ‘gratis schoolboeken’ een reeks kleine brokken voor met name PO, MBO en innovatiesubsidies voor onderzoeksprojecten. Gedekt schijnt het bedrag à €650 mln nog niet te zijn binnen de Rijksbegroting. Er zit wel een haar in de soep. Op onderwijs zal wel degelijk nog flink bezuinigd gaan worden vanwege dit akkoord.
Minister Bussemaker is een van de bewindslieden die moet zorgen dat er een half miljard extra gesneden kan worden in de uitgaven van de departementen zelf, zulks bovenop een fors bedrag dat Dijsselbloem als in zijn begroting voor 2014 opnam. Recent was al zo’n ronde subsidiekortingen doorgevoerd, ten koste van de investeringen in onder meer SURF, de internationale wetenschapsprojecten en de relaties met de kennissector elders in de wereld. Langs deze weg zal dus nog een keer en dieper gesneden gaan worden in impulsen voor de kwaliteit van HBO en WO.
Leenstelsel blijft onzeker
Opmerkelijk is wat er nu met het leenstelsel gaat gebeuren. Niets namelijk. Het paars-refo akkoord is daar zwijgzaam over en blijkt hierover een ‘agreement to disagree’. Bussemaker heeft kortom ook nu geen meerderheid in de Senaat voor haar plan, want aan D66 alleen heeft zij niets.
De rol van ‘kingmaker’ heeft het CDA vooralsnog vrijwillig verspeeld, zo lijkt het en CU en SGP zullen zonder twijfel een prijs vragen voor hun steun. De minister voor het emancipatiebeleid zal nog heel wat zwartekousen-subsidies moeten redden en eisen van de homobeweging moeten afstoppen, voordat zij de leningen in plaats van de basisbeurs aan de studenten zal kunnen opleggen.
Geld voor hobby’s
Zeker zo interessant is wat er nu met het Nationaal Onderwijs Akkoord gaat gebeuren. De bonden en koepels zullen namelijk intussen ook wel hebben vastgesteld, dat zij door Dijsselbloem goedkoop en vakkundig zijn afgekocht daarin.
Zij moesten immers voor €385 mln uit het regeerakkoord door de knieën bij de arbeidsvoorwaarden en samen met OCW schraapten zij zo’n €300 mln bijeen voor het NOA en een minimale plus op de nullijn, in belangrijke mate ten koste van de studenten. Nu zien zij, dat er plotseling €600 mln beschikbaar blijkt bij Dijsselbloem voor de hobby’s van enkele kleine Kamerfracties en die extra’s niet ten goede komen van de salarissen van de leraren. PO-raad, VO-raad, MBO-raad, VH, VSNU en CNV, Arie Slob heeft ze allemaal in zijn zak gestoken.
