Leenstelsel raakt verweesd

Nieuws | de redactie
31 oktober 2013 | De PvdA-top vindt het best, dat D66 nu feitelijk zorgt dat de basisbeurs blijft. “Het tij voor het leenstelsel is gekeerd. Niemand gelooft er nog in en de middengroepen moeten niet nog meer inleveren.” Bovendien stijgt de totale studieschuld hard, nu al met €1 miljard per jaar, op weg naar €20 miljard over enkele jaren al.

De meest verrassende uitkomst van het ‘paars-refo’ akkoord is de teloorgang van het leenstelsel. De confessionelen voelen niets voor zo’n opzet van de studiefinanciering via schuldenopbouw, omdat de gezinnen juist gespaard zouden moeten worden in ruil voor hun steun. GroenLinks neemt wraak voor zijn opzijzetten tijdens de besprekingen en gaat in de studentensteden tijdens de aanstaande gemeenteraadscampagnes nu vast fel campagne voeren tegen het verplichte lenen en de steun van D66 daarvoor.

Daarbij komt dat D66 op juist dit punt ‘niet nodig’ is voor de coalitie, want het geeft VVD en PvdA geen meerderheid in de Senaat voor het leenstelsel. Het CDA kon dat wel, maar Buma is klaar. Hij ziet dat niets doen  nu verzekert, dat nota bene het CDA-verkiezingsprogramma wordt uitgevoerd: behoud van de basisbeurs, behoud van de aanvullende beurs, soberder OV-voorziening.

“Jet, laat zitten”

Jet Bussemaker zit lastig, want zij moet het regeerakkoord met een leenstelsel daarin toch loyaal uitvoeren. Maar heeft dat nog zin voor haar? De top van de PvdA vindt inmiddels bijna openlijk van niet. “Jet, laat zitten,” is het advies dat de minister krijgt van de kenners van het onderwijsbeleid en de klassieke sociaaldemocratische opvattingen – en belangen – in het onderwijs. Zij doen nu liever hun best voor het terug brengen van de gratis schoolboeken voor de gezinnen uit de middengroepen, dan het afpakken van de studiebeurzen voor diezelfde ouders met hun studerende kinderen.

“D66 is de enige die daar nog voor is, omdat ze er in geloven. Heel opvallend, het is iets mystieks bijna, een principe dat ze coûte que coûte overeind willen houden,” zeggen bronnen in de PvdA-leiding tegen ScienceGuide. Hun eigen partij had ook een leenstelsel voor ogen, maar dat leefde niet werkelijk in de klassieke onderwijsvleugel van de PvdA. “Wouter Bos was daar voor, hij heeft het ook Job Cohen destijds in zijn verkiezingsprogramma geschreven en in 2012 in het regeerakkoord met de VVD laten opnemen. Dat was omdat hij de opvatting van de VVD hier gewoon deelde.” 

Een PvdA-minister moest daarop het leenstelsel zien door te voeren en Jet Bussemaker was ertoe bereid dat te proberen. Zij zette in op steun van GroenLinks en D66, hoewel die beide er geen enkel belang bij hadden een PvdA-minister met het succes van zo’n hervorming, die ook nog extra geld opleveren zou, te laten weglopen. En nu, met het ‘paars-refo’ akkoord is deze tactiek van de regeringscoalitie onmogelijk geworden, omdat D66 en GroenLinks niet meer op één lijn komen.

Incasseren in stilte

Een meerderheid in de Eerste Kamer met steun van het CDA had voor de coalitie gekund, maar is na het afwijzen van het ‘Prinsjesdag-bod’ van Buma niet meer logisch. Zeker niet nu er een ‘paars-refo’ verband is gesloten. Daar komt bij dat het CDA nu ‘alles’ krijgt wat het wil en dat zonder er iets voor in te leveren: zonder CDA-steun aan Rutte II blijven basisbeurs, aanvullende beurs, gratis schoolboeken en zulke dingen toch overeind. 

De PvdA zit in een vergelijkbare positie als het CDA. Ook zij krijgt op de ze manier wat ze het liefst wil: extra geld voor leraren, meer draagvlak voor Bussemakers beleid, geen ruzie meer met de studenten en de gezinnen in de middeninkomens, geen nullijn zelfs voor onderwijspersoneel. Daarom houdt die partij zich heel koest en incasseert in stilte. Alleen de AOb speelt dit spel niet mee, om haar SP-vleugel te gerieven. 

Niemand verdedigt nog 

Jet Bussemaker moet het eindspel nu alleen nog verfijnd spelen, zo benadrukken de PvdA-onderwijskenners. Het beperkte wetsvoorstel voor lenen in de masterfase kan in dat verband het beste in de Senaat stranden door veel moeizame afwegingen en vragen vanuit de verschillende fracties. Een op vele details ‘difficulterende’ Eerste Kamer kan de minister dan aanleiding geven de behandeling op te schorten.

Daarmee komt dan een behandeling van een vervolg met het ´grote leenstelsel’ voor de bachelors in HBO en WO ook stil te liggen. In deze kabinetsperiode gebeurt vervolgens verder weinig of niets concreets meer op dit punt. 

“Het tij is gekeerd tegen het lenen, zo simpel is het,” zegt de PvdA-top tegen ScienceGuide. “De gezinnen leveren al veel in, huizen staan ‘onder water’, lastenverlichting die Rutte hen beloofde komt er niet. Dan ook nog hun kinderen dwingen tot studentenleningen, dat wil niemand meer verdedigen bij ons.” Wat in deze parlementaire periode tot in 2014 bij een voldoende meerderheid nog had gekund, is nu verspeeld en alleen de ‘Wouter Bos vleugel’ in de PvdA betreurt dit, zo is de conclusie in hun kring. 

Optimisme bij Pechtold 

D66 is hierover opmerkelijk optimistischer. De inner circle van Alexander Pechtold ziet ook wel dat hun akkoord met Rutte II inhoudelijk primair nu het CDA goed uitkomt. Tegelijkertijd ziet men ook, dat een leenstelsel à la D66, met succes ingevoerd door een PvdA-minister, geen politiek winstpunt is. Als ‘onderwijspartij’ houden zij de rivaliteit met de sociaaldemocraten hoog in het vaandel. Bussemaker de resterende kabinetsperiode laten bungelen in de Eerste Kamer met de voorstellen uit het Regeerakkoord komt D66 dan ook voorlopig prima uit. 

“In een volgende kabinetsformatie ligt het leenstelsel dan definitief op tafel,” zeggen meedenkers van Pechtold tegen ScienceGuide. “Alleen de flanken en het CDA zijn nog tegen. Ergens anders is bovendien geen geld meer te vinden voor grote investeringen dan bij de basisbeurs, dus de andere partijen zullen wel moeten.”

Daar denkt de PvdA anders over. Deze bergt de steun voor studieschulden voor allen definitief op, als Bussemaker eieren voor haar geld gekozen heeft in de parlementaire behandeling van de huidige voorstellen. 

Slechts een klein deel 

Daar is inmiddels een aanvullend, financieel argument voor. Een leenstelsel levert Jeroen Dijsselbloem en zijn opvolgers namelijk hoofdbrekens voor de langere termijn op. In de antwoorden aan de Tweede Kamer naar aanleiding van de OCW-begroting wordt een glimp daarvan zichtbaar. Zo neemt “het totaal bedrag jaarlijks toe met circa €1,0 miljard” bij “het bedrag aan uitstaande leningen” bij oud-studenten en actieve studenten.

In 2012 staat daarmee €12 miljard in de boeken als door de overheid gegarandeerde leningen. Worden deze immers niet terugbetaald door de betrokkenen, vervallen zij uiteindelijk in de staatsschuld.  “In 2018 is het cumulatief aan uitstaande leningen geprognotiseerd op circa €20 miljard.”

OCW doet nu nog voorkomen of dit geen probleem is en het leenstelsel nauwelijks impact heeft: “slechts een klein deel van dit bedrag (circa 600 miljoen) is toe te schrijven aan het verwachte effect” van de invoering daarvan. Dat kan ook nauwelijks anders, want die invoering is voorzien per 2015 en dan alleen voor ‘nieuwe gevallen’.

De jaren na 2018 zal dat volstrekt anders zijn, want dan zijn er al gauw alleen nog ‘nieuwe gevallen’: de nieuwe studentengeneratie die100% zal moeten lenen. Een jaarlijkse toename van het totale te garanderen schuldenniveau met €1 miljard zal een bedrag uit de goede oude tijd lijken.

Nerveus van schuldengebouw

Dit is voor Financiën een reden tot zorg, want in het kader van de eurocrisis en de sanering van de publieke balansen van de Europese staten moet een ieder zijn collectieve garanties van schulden van banken, (staats)bedrijven en burgers structureel en fors terug te dringen. Vandaar het beperken van de hypotheekrenteaftrek en ook de ‘strijd’ tegen riskante financiële producten als de derivaten die universiteiten, (semi-)publieke instituties en overheden soms buitengewoon roekeloos aanschaften.

Het garante staan via het Europese reddingscherm voor schuldenstaten als Griekenland, Ierland, Portugal en de Spaanse banken is al risico genoeg voor de komende 25 jaar. In dergelijke omstandigheden een hervorming doorvoeren die het maken en garanderen van schulden door de rijksoverheid bewust verder aanwakkert, is wel veel gevraagd.

Zeker als dat komt bovenop de nu al €1 miljard extra per jaar en de prognose van een snelle stijging van €12 naar €20 miljard van “definitieve vorderingen” op burgers. Precies het soort beleid dus waar Olli Rehn, Christine Lagarde, Mario Draghi en de ratingsagencies als Moody’s zeer nerveus van worden. Wat de Grieken voorgoed ‘verboden’ is, zouden de Hollanders dan als hoogste wijsheid gaan doen?


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK