Ook boek moet open access

Nieuws | de redactie
25 oktober 2013 | De stap naar open access publiceren moet nu gezet worden. Kurt de Belder van de Leidse UB zegt: “Er is simpelweg niks anders.” Wat zijn daarbij de plussen en minnen voor open access boeken, vragen SURF, NWO en anderen. “Juist door teruglopend budget bij bibliotheken biedt dit enorme kansen.”

Op een bijeenkomst van SURF spraken onderzoekers, uitgevers en bestuurders zich uit over de kansen van open access boeken. Het project OAPEN-NL heeft samen met SURF, NWO, OCW en negen wetenschappelijke uitgevers voor het eerst groot onderzoek gedaan naar het online gebruik én de vindbaarheid van open access boeken. De onderzoekers constateren dat het gebruik van deze boeken online enorm is toegenomen zonder dat dit ten koste gaat van de verkoop van de printversie van deze boeken.

Er is simpelweg niks anders

Op het SURF-seminar ‘Open Access voor wetenschappelijke boeken’ waren uitgevers, onderzoekers en bestuurders bij elkaar gekomen om de uitkomsten van het rapport met elkaar te bespreken. In de plenaire discussie aan het slot van die dag bleek men elkaar op veel punten te kunnen vinden. De stap naar open access publiceren moet nu gezet worden, of zoals Kurt de Belder van de Leidse universiteitsbibliotheek het voorstelde: “Er is simpelweg niks anders.”

Juist het feit dat veel bibliotheken onder de druk van bezuinigingen hun budgeten zien teruglopen noopt hen er toe te kijken naar goedkopere mogelijkheden. De Belder wijst er daarbij op dat ook open access publiceren vaak nog een prijzige aangelegenheid is.

Als oplossing wijst hij naar het project Knowledge Unlatched dat poogt universiteiten in een consortium te laten betalen voor titels die vervolgens onder creative commons beschikbaar worden gemaakt. Daarmee worden de kosten voor iedere instelling gedrukt. “Ik raad alle universiteiten zeer aan daar op in te schrijven.”

Wie betaalt?

Ook Ron Dekker van NWO ziet de mogelijkheden, maar wijst op de verantwoordelijkheden van de verschillende spelers in het veld. “Het potentieel is enorm groot.” Herman Pabbruwe van uitgeverij Brill is één van die spelers. Ook hij kan niet anders dan constateren dan dat er open access zal zijn. “Ik ben vooral benieuwd hoe de funding plaats gaat vinden.”

Op dit moment is het NWO die deze ontwikkeling voornamelijk van financiële impuls voorziet. De aanwezigen op het symposium zijn het er grotendeels over eens dat de financiering in de toekomst verdeeld moet gaan worden onder onderzoekers zelf, uitgevers én NWO. Ron Dekker noemt de verdeling van geld echter  “een beetje makkelijk”. Volgens hem zou eigenlijk degene die het onderzoek betaald ook moeten opdraaien voor de publicatie van dat onderzoek.

Zo blijkt dat als onderzoekers een beurs ontvangen voor hun onderzoek, dit geld al snel opgaat aan AIO’s om dit onderzoek uit te voeren, terwijl er niets vrij wordt gemaakt voor de publicatie van het onderzoek. “Hoeveel geld reserveer je eigenlijk voor open acces publiceren?” klinkt het dan ook uit de zaal.

Kansen voor verrijkt publiceren

Een ander punt is het naast elkaar blijven publiceren van open access en print. Juist omdat online publiceren veel meer mogelijkheden biedt, moet er misschien wel afgestapt worden van ‘de platte PDF’ zoals Herman van Pabbruwe het noemt. “Er zijn nu al hele gelaagde website met extra verrijkte data. Dat kan niet in een geprint boek.” Kurt de Belder wijst er daarbij op dat er in Leiden zelfs een Open Access Lab is dat daar al mee bezig is.

Hoewel er dus nog wel degelijk stappen te zetten met name in het vinden van een juist financieringsmodel voor open access publiceren, zijn de aanwezigen het erover eens dat een overgang onvermijdelijk is.

Kleine stapjes

Ron Dekker: “Er heerst nu soms nog een beeld van ‘een gratis boek, dan zal het wel niks zijn,’ maar er komt een generatie die simpelweg niet meer bereid is voor elektronische content te betalen.” Die kentering ziet ook Kurt de Belder. “Ook de politiek is nu aan het bewegen de goede kant op. Het gaat allemaal niet snel, maar we zijn stapjes aan het maken.”

Aad Blok van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) waakt er echter voor dat juist in de alfawetenschappen het belang van print niet wordt weggeschoven. “Juist de cross-over naar het brede publiek moet in ons vakgebied wel mogelijk blijven. Kijk bijvoorbeeld naar het boek over Jacob van Maerlant van Frits van Oostrom. Dat won uiteindelijk de AKO Literatuurprijs. Wat ik wil zeggen, er zijn soms dus meer spelers in het circuit.”

Het volledige rapport van OAPEN-NL leest u hier


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK