The Dynamo and the Virgin
Hij had al zo’n twintig dikke boeken op zijn naam, toen Henry Brooks Adams de Wereldtentoonstelling van Parijs in 1900 bezocht. Geprezen boeken vol historische diepgang, rijke fantasie en politieke visies. In negen delen publiceerde Adams het standaardwerk over de geschiedenis van zijn vaderland de, USA, tijdens het presidentschap van Founding Fathers Thomas Jefferson en James Madison. Zijn roman ‘Esther’ schreef hij onder het pseudoniem van een vrouwelijke auteur, want een geschiedenisprofessor van Harvard deed toch niet zoiets frivools op eigen naam?
Symbool van oneindigheid
In Parijs kreeg Adams een mystieke ervaring, een visioen van de toekomst. In de Hal van de Dynamo’s zag hij voor zich hoe de reusachtige elektrische machines de wereld gingen omwentelen. Zij waren “het symbool van de oneindigheid” van het bestaan geworden.
Mensen als hijzelf, hun opvoeding en onderwijs waren vanaf nu obsoleet, een mislukking. Adams schreef daarom een boek over zijn vormingen de zinloosheid daarom: ‘The Education of Henry Adams.’ De 20e eeuw zou er een zijn van een ‘global village’ in de greep van een technologische Apocalyps. “The year 1900 was not the first to upset schoolmasters,“ troostte hij zich vol ironie.
Onderwijzers, het waren dan ook tragische helden geworden. Zij moesten kennis en cultuur overdragen in een samenleving die volledig in de ban was van een demografisch dynamische, technologische en emancipatoire golf. Adams moest niets hebben van de veelkleurige melting pot van de massademocratie in Amerika en was “voorzien van de vooroordelen van ‘ons soort mensen’,” zulks “including an ugly anti-semitism” schrijft de Cambridge History of America Literature.
Laatste Puritein
Zijn familie was dan ook chique, de ultieme Yankee elite van Boston en Harvard. Hij noemde zich ‘de laatste der Puriteinen,’ een verfijnde pun op ‘The Last of the Mohicans’ uiteraard. Zijn vader was ambassadeur in Londen voor president Lincoln , zijn grootvader was de wijze president John Quincy Adams. Legendarischer nog waren zijn overgrootvader John Adams en overgrootmoeder, Abigail Adams.
Hij was ook een ‘Founding Father’ en coauteur van de Declaration of Independence en werd de eerste vicepresident en – na George Washington – de tweede president van de USA. Zij was zijn soulmate, criticaster, gelijke in esprit en politiek vernuft en net als hij een vurig brievenschrijver.
Zoveel historie en faam kunnen op een nazaat gaan drukken. Henry Adams zette ironie en mystiek in om dit te overwinnen. Zijn onderwijsboek wijst daarom een heel aparte richting voor de vorming, scholing en beschaving van de moderne westerse mens: ”The Dynamo and the Virgin.”
De mensheid moest terug naar dat ene Europa, die grootse, uniforme cultuur van de Middeleeuwse gotiek. De Heilige Maagd en kathedralen als die van Chartres konden de mens weer eenheid, eenvoud en orde geven. “The Virgin repaid to her worshippers a larger return for their money than the capitalist has ever been able to get, at least in this world.”
Het is best vermakelijk dat een kabinet van VVD en PvdA zich in zijn Lerarenagenda in een citaat en een noot allereerst beroept op deze visie op het onderwijs en het leraarschap van een 19e eeuwer uit Amerika. Het heeft ook iets moois.
De familie Adams had immers veel met Nederland. John Adams en zijn zoon John Quincy woonden tijdens de Amerikaanse revolutie in ons land. Zij zorgden dat de Republiek als eerste ‘buitenland’ de nieuwe Unie erkende en regelden de grote financiële steun van investeerders uit de Nederlanden voor de Amerikaanse staat in wording. Op hoge leeftijd zei Henry Adams over zijn familie en geestverwanten met enige spot: “Geïmproviseerde Europeanen waren we en – och Lieve Heer- hoe dun!
