Vestzak-broekzak voor kennis

Het begrotingsakkoord van VVD, PvdA, D66, CU en SGP zet de extra’s voor onderwijs nadrukkelijk voorop als gunstig effect. In de feitelijke besomming gaat het om een reeks kleinere posten voor “Onderwijskwaliteit en innovatie.” Het grootste bedrag is €175 miljoen extra voor de “lumpsum (PO, VO, MBO, HO)”, dat in 2015 eenmalig €260 miljoen groot is.

€2 miljoen per instelling?

Dit is een interessante post, want dit vormt een verhoging voor het algemene bedrag per school, universiteit en hogeschool om de nullijn voor ambtenaren licht te relativeren. Het geld is daarom niet gebonden aan inhoudelijke of kwalitatieve doelstellingen. Voor HBO en WO zal dit bedrag niet veel betekenen, want van die €175 miljoen structureel zullen zij nauwelijks meer dan €25 miljoen elk krijgen. Per universiteit dus op z’n best €2 miljoen extra per jaar om de salarisbevriezing iets te versoepelen.

Het CPB is er niet van onder de indruk, trouwens. Het stelt vast dat feitelijk maar de helft van het bedrag ook echt direct besteed zal kunnen worden en daarmee positieve effecten zal hebben. Wel leidt het tot een verdere verhoging van het begrotingstekort boven de EMU-norm.

Korting in het medisch WO

Voor HBO en WO is het met die toevoeging aan de lumpsum dan verder wel. Zij moeten hopen dat de rest van de maatregelen hen niet zullen schaden, want dan gaan zij er direct op achteruit. Voor de universiteiten is dat al het geval. Zij betalen zelf hun kleine plus.

Zo komt er een forse ‘efficiencykorting’ op de Academische Ziekenhuizen, die flink meer wegsnijdt uit het medisch WO dan via die lumpsum-toevoeging binnenkomt. De ‘academische component’ van de universitaire medische centra gaat €80 miljoen omlaag en dit mag niet bezuinigd worden op “het zorgaanbod”. Dit zal dan zo’n 800 banen kosten bij hun onderzoektaken en academische activiteiten.

Dit blijkt niet het enige punt te zijn waar het onderwijs zijn eigen ‘extra’ zelf moet ophoesten. Een majeure greep uit de kas doet het akkoord bij de ministeries als zodanig. Dat was al gedaan in het regeerakkoord en leidde tot zware bezuinigingen op ‘subsidies’ bij OCW. SURF, de NESO’s, internationale wetenschapsprojecten met Nederlandse top-input en de samenwerking met cruciale kennisnaties moesten daarvoor zwaar in de min. Dit blijkt nog maar het begin te zijn geweest.

Zware klap voor OCW

De begroting van VVD en PvdA voor 2014 legde nog eens  €600 miljoen bezuinigingen daar bovenop. Het paars-refo akkoord verzwaart dit met €480 miljoen. De ministeries zullen dus €1,1 miljard moeten snijden in hun algemene uitgaven, zonder dat hier inhoudelijke keuzes voor beleid voor korte of lange termijn aan verbonden zijn. OCW zal een fors deel van dit ruime miljard moeten invullen. Dat is pijnlijk, want dit zijn precies de ‘sluipende bezuinigingen’ op de scholen waar D66 al langer fiolen van toorn over uitstort.

HO en R&D zullen daar hoogstwaarschijnlijk de grootste klappen van ondergaan, gelet op de eerdere beleidskeuzes op dit punt. Wat ook denkbaar is: een algemene efficiencykorting op alle instellingen. De €175 miljoen extra voor de lumpsum zou dan vergezeld gaan van zo’n €200 miljoen korting op diezelfde lumpsum. Dat komt natuurlijk erg slecht over.

Een uitweg zou dan kunnen zijn om de korting van €200 miljoen in haar geheel bij HBO en WO in rekening te brengen en te laten compenseren met een collegegeldverhoging. Aangezien het paars-refo akkoord aankondigt dat minister Bussemaker in 2014 voorstellen zal moeten doen om studerenden sneller en beter te laten afstuderen, ligt dit bijna voor de hand.

Vestzak en perspectief

Waar het geld voor de onderwijsextra’s vandaan zou komen, was al in de onderhandelingen een punt van zorg, zo blijkt uit de reacties na afloop. Eén van de onderhandelaars was hierover openhartig. SGP-senator Dijkgraaf gaf aan dat er geld gevonden was bij meevallers op VWS en OCW. Daarmee gaf hij aan, dat er budgettair gezien dus niet zo zeer sprake is van meer of extra investeringen in kennis en onderwijs, maar van een vestzak-broekzak operatie.

De extra’s van het paars-refo akkoord vergen zo een reeks ingrepen die het onderwijs geld gaan kosten, vooral HBO en WO. De koepels en bonden die in de Stichting van het Onderwijs samen één lijn pogen te trekken, worden dan ook zwaar beproefd. Bij het Nationaal Onderwijs Akkoord vielen ze al uit elkaar toen de AOb opstapte. Bij dit pakket gaat de druk nog verder omhoog vanwege de lange termijn effecten.

Het akkoord biedt ook perspectief. Zo krijgt het onderzoek extra lucht, à €100 miljoen. De helft daarvan wordt ingezet om de ‘matching’ van Nederlandse projecten in de grote Europese programma’s als Horizon 2020 impulsen te geven. Omdat ons land bij de tientallen miljarden daarin hoog scoort is dat welkom, maar de extra €50 miljoen vormt in dat licht wel een marginaal bedrag.

“Klein bier”

Het akkoord is al met al geen grote worp, “geen beleidsdaad”, zegt professor Sylvester Eijffinger in gesprek met ScienceGuide. De econoom uit Tilburg en Harvard verbaast zich over het gebrek aan ambitie dat er uit spreekt. “Men maakt een groot nummer dat dit een sprong vooruit is in het onderwijs. Men investeert fors, zo is het beeld dat opgeroepen wordt. Als ik kijk naar de feitelijke cijfers dan kan ik moeilijk anders constateren dan ‘klein bier’. Het is een postje hier en een potje daar.”

“Op deze manier wordt het echt nooit wat. En dat terwijl Angela Merkel, meteen over onze grens, laat zien hoe het moet. Lange termijn visie moet je combineren met lange termijn investeringen. Dit pakket – en eerdere voornemens – zijn alleen marginale aanpassingen. En u weet wat dan geldt: ‘if you pay peanuts, you get monkeys.’ Zo is het ook met de investeringen in onderwijskwaliteit en innovatie in dit akkoord.”

“Het bedrag van €600 miljoen voor het geheel is zoiets als dat Nationaal Onderwijs Akkoord. Men komt niet verder dan een promille van de overheidsinvesteringen extra in te zetten voor onderwijs, onderzoek en kennis. Dat doet Angela Merkel, net als Obama en Aziatische landen, dan toch echt anders. Voor bedrijven en internationale partners is dat ook een signaal: Nederland heeft een promille extra over hiervoor. Zij dus dan ook niet veel meer bij ons.”