Coalitie VVD-PvdA splijt
De Kamer wil geen opsplitsing van het leenstelsel in een master-deel en een later in te voeren bachelor-deel. De Kamer wil ook geen schrapping van de hardheidsclausule, waarmee 17.500 pijnlijk benadeeld worden. De Kamer wil wel een samenhangender wetsvoorstel, want anders komt er een einde aan de pogingen een leenstelsel in te voeren. De minister komt op al deze punten de meerderheid tegemoet. Maar welke meerderheid?
VVD ineens geïsoleerd
De uitkomst van het studiefinancieringsdebat in de Tweede Kamer is daarmee politiek en inhoudelijk opmerkelijk geworden. De VVD staat geïsoleerd, omdat zij als enige het oorspronkelijke kabinetsbeleid blijft bepleiten waarvoor geen voldoende steun bestaat in beide Kamers. De PvdA neemt hier nu openlijk afscheid van en de minister beweegt mee om zo nieuwe meerderheden te vinden, desnoods zonder de directe steun van de grootste regeringspartij. Bussemaker beseft heel wel, dat de liberalen weinig andere keuze hebben dan haar maar te volgen daarin.
Het concrete effect is dat het kabinet-Rutte II de HO- en SF-hervorming niet meer rond krijgt. De basisbeurs noch de OV-kaart lijken in de kabinetsperiode te kunnen vervallen of vervangen worden door VVD en PvdA. Dit doet velen in de partij van de minister ook eigenlijk heel goed. D66 en GroenLinks vinden het ook wel prima, achter de hand fluisterend daarover.
Zij kunnen immers de coalitie nu zowel verwijten maken geen hervormingsbeleid te voeren, als in de gemeenteraadscampagnes zich flink profileren als de redders van de studenten en hun beurzen. In voor hen cruciale steden als Amsterdam, Utrecht, Groningen, Leiden, Nijmegen en dergelijke zullen zij de PvdA hard aanpakken op dit punt. Twee tegenstrijdige boodschappen om onderscheiden doelgroepen te paaien.
Grommend geluid van Olli Rehn
De VVD staat met lege handen en heeft er een extra probleem bij gekregen. Zeer tegen haar zin moet zij nu ook de NS miljarden toestoppen. OCW is er niet in geslaagd een nieuwe opzet voor de OV-kaart te formuleren en in een contract met de NS en bus en tram bedrijven te gieten. Daardoor kan de NS nu rekenen op nog eens twee jaar extra inkomsten uit de OCW-begroting en dat is goed voor een bedrag à €1600 tot 2000 miljoen. Dit geld lijkt vooralsnog niet ingeboekt te zijn in de meerjarenramingen van Dijsselbloem. Ook verdampt zo een bezuiniging uit het regeerakkoord van enkele honderden miljoenen, die was ingeboet door versobering van de OV-kaart voor studenten. Olli Rehn zal grommen als dit tot hem doordringt.
Deze grote bedragen leveren uitstel op van de voorgenomen maatregelen en tijd om alsnog tot een deal met de NS te komen. Dit bedrijf ziet nu echter wel, dat vertraging en ‘difficulteren’ een aantrekkelijke opbrengst kunnen hebben. PvdA-staatssecretaris Mansveld, die de wanprestaties van de NS moest aanpakken, krijgt met dit extra geld vanuit OCW voor de komende jaren ook nog wat lucht.
De VVD wilde echter ingrijpen, versoberen en zoveel mogelijk verlost worden van de financiële relatie tussen het onderwijs en de OV-bedrijven. Ook wilden de liberalen de besparingen op SF inzetten voor de HO-prestatiebekostiging als extra, kwalitatief geoormerkte investeringen in HBO en WO. Geen van deze doelen met de beoogde hervorming wordt voorlopig door Rutte-II behaald en het is dan afwachten of een kabinet-Rutte III hiertoe alsnog over zou kunnen of willen gaan.
Bussemakers kans
Minister Bussemaker weet nu dat zij nog één kans krijgt om hier uit te komen. GroenLinks is erg te spreken over de alternatieve opzet van een leenstelsel door prof. Bas Jacobs en ook D66 wil een veel samenhangender opzet. Zelfs de SGP zou hiertoe te bewegen zijn, hoopt de minister. Zij gaat de komende maanden met deze twee of zelfs drie partijen om tafel zitten en de wetsvoorstellen voor master-lening en bachelor-lening en een mogelijk nieuwe OV-contract met hen uit zien te vogelen.
Op zijn vroegst zou ergens in het voorjaar daarbij witte rook moeten verschijnen, al zal de SGP zo’n pauselijke metafoor weinig bevallen. Alleen zo kan Jet Bussemaker nog hopen dat in deze kabinetsperiode een wetsvoorstel van enigerlei vorm behandeld zou kunnen worden en een invoering op termijn in beeld zou komen. D66 en GroenLinks bepalen nu het tempo van Rutte-II en zij zullen de verkiezingen voor de gemeenten en Europa eerst willen laten voorgaan, voordat zij in zouden stemmen met het afschaffen van de basisbeurs voor hun aanzienlijke studenten en onderwijs clientèle.
Poet voor bête noire
Grote delen van de PvdA – en zeker ook het CDA en de SP – hebben hier evenmin haast mee. Zij zagen toch al niets in een leenstelsel en voelen weinig compassie met de VVD, die als hervormingsgezinde, daadkrachtige en zuinige bestuurderspartij hier terzijde is geschoven. Met lege handen moeten de liberalen toezien hoe de inkomens van de gezinnen met studerende kinderen door rivalen toch nog worden beschermd.
Die middengroepen zal het door CDA en PvdA ongetwijfeld duidelijk worden gemaakt, dat die meevaller voor hen niet te danken was aan de VVD. “Ze zijn echt woedend bij de VVD”, werd ScienceGuide gemeld uit de Haagse wandelgangen. Dat hun bete noire, de NS, “met de poet ervandoor gaat na dit debat”, zorgt voor beroering en extra onmin in de coalitie VVD-PvdA. Ondertussen werkt Jet Bussemaker door aan haar voorstellen, nu met meer tijd en meer speelruimte om toch nog tot meerderheden te komen, maar zonder dat de VVD haar nog veel eisen kan stellen.
