Wetenschap, onderzoek uzelf!

Nieuws | de redactie
4 december 2013 | “Het heeft er de schijn van dat een goede wetenschapper vooral iemand is die weet hoe het spel om geld wordt gespeeld. Diederik Stapel wist dat als geen ander.” VVD-politica Anne-Wil Lucas vreest dat bestaande belangen veranderingen naar een gezonder wetenschapsklimaat tegenhouden.

We vertellen elkaar vaak en graag goed nieuws over onze wetenschap. Onze universiteiten zijn in de internationale ranglijsten na de VS en Engeland het best vertegenwoordigd. Lang niet slecht, maar achter die goede cijfers gaat een zorgwekkende trend schuil. 

Wetenschap bedrijven gaat steeds minder over het daadwerkelijk doen van onderzoek, steeds meer over het schrijven van onderzoeksvoorstellen, het lobbyen voor geld in Europa, bij NWO of zelfs binnen de eigen universiteit, en vooral het publiceren van de uitkomsten. Het heeft er de schijn van dat een goede wetenschapper vandaag de dag vooral iemand is die weet hoe het spel om geld wordt gespeeld. Diederik Stapel wist dat als geen ander. 

Uitkomsten bijzaak 

De uitkomsten van het onderzoek zelf lijken zo nu en dan bijzaak: als het maar in een gerenommeerd blad terechtkomt en de citatie-index van de wetenschapper weer een paar puntjes stijgt. Het heeft er de schijn van dat een goede wetenschapper vandaag de dag vooral iemand is die weet hoe het spel om geld wordt gespeeld. Diederik Stapel wist dat als geen ander. 

We zijn als Nederland vooral goed in kennisproductie. Daarom scoren we zo hoog bij al die internationale lijstjes. Maar produceren we ook de juiste kennis en weten we die kennis ook om te zetten in verdienvermogen voor Nederland? Krijgen onze wetenschappers de ruimte voor goed en gedegen onderzoek? Of maken we ze dol in de race om onderzoeksmiddelen en publicatie? En weten we eigenlijk nog wel waarom we onze wetenschapsmiddelen verdelen zoals we ze verdelen? 

Kleine pot 

Ruim drie kwart van het geld wordt rechtstreeks overgemaakt naar de universiteiten. De verdeelsleutel tussen de universiteiten en de verdeling van de middelen binnen een universiteit zijn al jaren een black box. De resterende wetenschapsmiddelen worden door NWO in competitie verdeeld. 

Dit is, zeker sinds het wegvallen van de FES gelden, een relatief kleine pot waar velen uit willen en moeten putten. Van de vele aanvragen kunnen er slechts enkelen worden gehonoreerd. Daardoor gaat er veel onderzoektijd verloren met het schrijven van aanvragen die tot niets leiden. 

Is deze inrichting van ons wetenschapssysteem ook voor de toekomst de juiste manier om onze ambities als kenniseconomie waar te maken? Het zou van een wetenschappelijke houding getuigen als wetenschappers, bestuurders én politiek elkaar die vraag durven te stellen en alternatieven durven te onderzoeken. Maar de belangen van de verschillende partijen zijn groot en de bemoeienis van de politiek ligt gevoelig.

Neem bijvoorbeeld het WRR-rapport dat eerder deze maand verscheen. Daarin stelt de WRR dat onze universiteiten kraken onder het brede takenpakket dat nu op hun schouders rust. Hoogwaardig onderzoek, hoogwaardig onderwijs aan een sterk groeiend aantal studenten én aansluiten op maatschappelijke uitdagingen en innovatie. Moeten we dat niet op een slimme manier opsplitsen, zo vroeg de WRR dringend. 

De universiteiten gaven in een reactie aan het rapport inspirerend te vinden, benadrukten het belang van meer financiële middelen, maar gaven geen inhoudelijke reactie op dit fundamentele discussiepunt. Er is slechts een gering aantal wetenschappers dat structurele kritiek durft te uiten op het huidige wetenschapssysteem, ze zijn immers van dat systeem afhankelijk voor hun carrière. 

Bestaande belangen 

‘Science in Transition’ is een initiatief van wetenschappers die dat wel aandurven. Niet voor niets worden ze in de media gekscherend een ‘rebellenclub’ genoemd. Hoewel veel wetenschappers hun analyse zullen delen, houden de bestaande belangen een verandering of zelfs discussie over een gezonder wetenschapsklimaat tegen. 

Verandering van ons wetenschapsbeleid vraagt om een gezamenlijke verantwoordelijkheid van universiteitsbestuurders, wetenschappers en politiek. De politiek bepaalt immers hoe de geldstromen lopen en daarmee zijn wij dus ook verantwoordelijk voor de prikkels in het systeem. Je kunt niet schande spreken over de fraude van Diederik Stapel en tegelijkertijd de fundamentele discussie over het stelsel uit de weg gaan. 

Willen wij zorgen dat de fixatie op kennisproductie, plaats maakt voor een fixatie op de inhoud van het onderzoek en de bijdrage aan maatschappelijke uitdagingen, dan moeten wij niet vooraf uitsluiten dat ons wetenschapsbeleid grondig moet worden herzien. Op dit moment loopt er een interdepartementaal beleidsonderzoek (IBO) naar ons wetenschapsstelsel. Dat is een uitgelezen kans om op wetenschappelijke manier naar structurele verbeteringen te kijken. Als politicus werp ik voor dit onderzoek graag een hypothese op. 

Politiek bepaalt NWO-voorwaarden 

Stel dat we onze wetenschapsgelden niet hoofdzakelijk over universiteiten en kennisinstellingen verdelen, maar op basis van competitie toekennen aan de kwalitatief beste onderzoeksvoorstellen. Het budget van NWO wordt verruimd en NWO financiert onderzoekvoorstellen volledig. De zoektocht naar financiering kan zo aanzienlijk worden verkort: NWO is het loket. Wetenschappers krijgen zo een sterkere positie ten opzichte van de instellingsbestuurders: Zij brengen het geld mee in plaats van dat ze bij de universiteit om cofinanciering hoeven te bedelen. 

Bovendien kunnen we via NWO de eenzijdige focus op publiceren doorbreken en verleggen naar een grotere bijdrage aan maatschappelijke uitdagingen en samenwerking tussen wetenschappers. Wij als politiek bepalen immers onder welke voorwaarden NWO haar middelen verdeelt. Daar waar de universiteiten direct belang hebben bij een hoge ranking en dus op publicaties zullen focussen, is NWO een nationaal overkoepelend orgaan dat op andere prioriteiten kan sturen.   

Ik denk dat deze aanpassingen leiden tot meer focus op waar de wetenschap om zou moeten draaien, namelijk goed  en gedegen langjarig onderzoek, kennisdeling en bijdragen aan oplossingen voor maatschappelijke uitdagingen. Als politicus leg ik deze these dan ook graag aan de wetenschap voor en ik ben zeer benieuwd naar het wetenschappelijke antwoord.

                


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK