Pianomuziek voor de eeuwigheid
“Hij speelde ze heel graag,” vertelt Rineke Smilde over De Waal. “Hij vond het echt onterecht dat de pianotranscripties van zulke componisten vaak niet op waarde geschat worden, als second rate worden gezien.” Ook Smilde zelf vindt het niet correct dat dat beeld bestaat van transcripties, de vaak ondergewaardeerde bewerkingen voor piano van stukken voor orkest en zelfs voor opera-zangers.
Een andere klankwereld
“Transcripties zijn juist vaak kunstwerken in zichzelf. Franz Liszt bijvoorbeeld vatte in zo’n transcriptie van het werk van andere, vaak eerdere componisten juist ook heel erg de tijdgeest van dat moment. Transcripties zijn in dat opzicht een soort logisch gevolg van het origineel. Het heeft bovendien ook te maken met de verandering van de piano als instrument, zoals de ontwikkeling van de concertvleugel in de tijd van Liszt zelf. Er is daardoor sprake van een andere klankwereld.”
Juist dat proces van verandering en aanpassing is wat Rian de Waal volgens Smilde in zijn proefschrift ‘Metamorphoses: The Art of the Virtuoso Piano Transcription’ wilde onderzoeken. “Waarom maakten musici eigenlijk transcripties? Dat is één van de vragen die De Waal heeft willen proberen te beantwoorden. Toen hij met dit project begon, heeft De Waal verschillende transcripties uitgekozen die hij wilde bespreken en daarnaast op CD wilde opnemen.”
Ruim twee jaar geleden overleed pianist en conservatoriumdocent Rian de Waal aan nierkanker. Hij kreeg niet de kans zijn proefschrift te voltooien. Alle erbij behorende CD opnamen waren nagenoeg klaar.
Het kind moest er uit
Voor zijn nabestaanden bestond er geen twijfel over dat het werk moest worden afgemaakt. “Rian heeft heel hard doorgewerkt, ook toen bekend werd dat hij ongeneeslijk ziek was,” vertelt Smilde. “Je merkte ook op het einde dat hij heel erg moe was, maar het kind moest eruit.”
“Inhoudelijk heeft Rian zijn volledige proefschrift kunnen schrijven. Voor ons was het zaak om te editen, hier en daar de juiste bronnen erbij te zoeken, voetnoten waar nodig te herzien en een aantal muziekvoorbeelden te vinden. Het ‘echte werk’ is dus volledig van hem.”
Op 29 september vindt in de Rotterdamse Doelen een concert plaats ter ere van Rian de Waal. Naast optredens van de bejubelde, jonge pianist Hannes Minaar en De Waals echtgenote Marion van den Akker zal hier ook het proefschrift van De Waal, bestaand uit een boek met zes bijbehorende door hem opgenomen CD’s, worden gepresenteerd.
Scheid de jochies van de kerels
Rineke Smilde is er van overtuigd, dat het proefschrift zijn weg naar het publiek zal vinden en zal bijdragen aan de herwaardering van de pianotranscriptie. “Het is zó verschrikkelijk goed geschreven. Het is echt een must-read. Heel bijzonder is het om zo’n boek te lezen van zo’n virtuoze pianist. Want dat vergeten mensen wel eens, dat het spelen van veel transcripties echt alleen aan hele goede pianisten is voorbehouden.”
Rian de Waal refereerde als het ging om het kunnen spelen van deze werken vaak aan één van zijn grote voorbeelden, de legendarische Amerikaanse pianist Earl Wild, zegt Smilde. “It separates the men from the boys”, zei Wild. Dat was dan ook Rian’s grote uitdaging. Volgens mij had hij de zeldzame gave om die kennis én kwaliteit samen te brengen in het proefschrift, dat nu eindelijk helemaal af is.”
