Toetscultuur als verdringing
Tot en met groep 8 buigt een kind zich maar liefst over 72 CITO toetsen. Leerkrachten voelen zich vaak afgerekend op de scores van hun leerlingen. De toetscultuur in het basisonderwijs verdringt de kernvraag: ‘waartoe leiden wij op?’ stelt daarom dr. Monique Leygraaf, lector Diversiteit & Kritisch burgerschap aan de Hogeschool iPabo. “Waar is de tijd en ruimte het kind te stimuleren in zijn ontwikkeling tot kritisch burger?”
Voor wie durft
Dinsdag 7 januari spreekt Leygraaf haar afscheidsrede uit: ‘Voor wie durft… Kritisch burgerschapsonderwijs als bijdrage aan Social Justice’. “Uiteindelijk dient onderwijs bij te dragen aan het afnemen van onrechtvaardigheid en het versterken van rechtvaardigheid in het dagelijks leven van mensen. Met daarin ruimte voor minderheidsstandpunten.”
Maar hoe doet een leerkracht dit dan? Het antwoord op die vraag wil Leygraaf allereerst bij de professional zelf neerleggen. Het bewustzijn dat kennis en wijsheid niet alleen zit in het meten van opbrengsten, is een vrije ruimte die de leerkracht invult, zo stelt zij. “Daar is moed voor nodig. Het gaat om het leren en onderwijzen de ander te zien als iemand die zijn eigen redenen heeft om te denken wat hij denkt. En het besef dat de wereld groter is dan de eigen leefomgeving. Verbeelding en inlevingsvermogen helpen daarbij.”
Sterke toets-tendens
Uit Leygraafs onderzoek rond De Schoolschrijver – een initiatief waarin een kinderboekenschrijver voor langere tijd verbonden wordt aan een basisschool – blijkt dat leerkrachten zo in beslag worden genomen door de technische aspecten van het lezen dat ze nauwelijks toekomen aan de beleving van verhalen en de fantasie van kinderen. Om kritisch burgerschapsonderwijs een meer prominente plek te geven moet de lerarenopleiding het goede voorbeeld geven, aldus de lector. Maar zij ziet dat ook binnen de lerarenopleidingen de toets-tendens sterk is.
Een initiatief dat hier tegendruk tegen gaf, is bij de Ipabo in gang gezet. 2012-2013 is een project opgezet waarin de trans-Atlantische slavernij en de rol van Nederland ter discussie werden gesteld. Hierbij zijn perspectieven betrokken van verschillende mensen – zowel slavenhouders als slaven – bronnen en historische perioden. De vraag die daarbij centraal kwam te staan, was: ‘in hoeverre zijn wij verantwoordelijk voor onrecht dat onze voorvaderen hebben aangedaan aan anderen?’
Volgens Leygraaf horen dit soort discussies op lerarenopleidingen gevoerd te worden. “Deelname aan zo’n publieke dialoog moet geleerd worden. Het onderwijs is een belangrijke plek om dit te oefenen. Laten we leerlingen en studenten begeleiden in hun ontwikkeling tot kritisch burger die in samenspraak met anderen verantwoordelijkheid neemt voor zijn denken en doen.”
