Domme modellen
‘De eerste vraag die bij mij opkwam was: zijn de grenseffecten meegenomen? Nederland is geen eiland en heeft een lange, open grens, dus zulke effecten zijn dan relevant, denk je. Niets bleek minder waar. De grenseffecten zijn nul in het model dat de regering hanteert. Om precies te zijn: het prijsverschil met de buurlanden is niet relevant.
Nu kan iedereen op zijn klompen aanvoelen dat dat niet zo is. Alleen dan moet je dus wel in je rekenmodel het eventuele prijsverschil tussen Nederland en België en tussen Nederland en Duitsland opnemen. Dat gebeurt dus niet. Dat bleek ook uit het antwoord op Kamervragen in de voorbije zomer.
Met de kennis van toen
En dat terwijl dit fenomeen al zo duidelijk was uit het verleden.
1. De accijnsverhoging op sterke drank in 2003 werd in 2006 teruggedraaid, omdat de accijnsverhoging leidde tot minder accijnsinkomsten, maar overigens niet tot minder drankconsumptie. De jenever en wodka waren euro’s per liter goedkoper in het buitenland en ze werden dan ook massaal geïmporteerd. Uit de antwoorden op deze Kamervragen van onder meer Jet Bussemaker bleek in 2004 dan ook dat het niets had opgeleverd.
2. De provincie Limburg had in april 2013 een schatting van de grenseffecten gemaakt van de maatregelen uit het regeerakkoord. De conclusie daarvan was, dat de accijnsverhoging tot veel shoppen over de grens zou gaan leiden. Die schatting werd in Den Haag terzijde geschoven.
3. Bij de accijnsverhogingen en btw-verhogingen van de afgelopen jaren viel de opbrengst ook al met honderden miljoenen tegen, zoals uit deze gegevens bleek.
Het verbaast eigenlijk niemand dat de voorziene accijnzen dan toch niet binnenkomen. Vooral het internationale vrachtverkeer tankt massaal in het buitenland, met hun tanks van 1000 liter onder de wagen. Als die over de grens inslaan, kost dat de Nederlandse schatkist veel geld.
Mantra aan de grens
Wat gebeurde er dan in het najaar van 2013? De eerste les van de conclusie van de evaluatie van de eerdere serie accijnsverhogingen – geschreven in 2006 – werd vergeten: “Als een accijnsverhoging wordt overwogen, verdient het altijd aanbeveling zorgvuldig te kijken naar het mogelijk effect op prijsverschillen tussen Nederland en de buurlanden dat zou kunnen ontstaan.” Het rapport daarover is voor de liefhebbers van modellen en werkelijkheden dus de moeite van het lezen waard.
Vervolgens weigerde het kabinet een eigen inschatting te maken. Men hield vast aan het ‘geen grenseffecten’ mantra, debat na debat. Zelfs werd vier weken voor de stemmingen over het belastingplan een motie met het verzoek om een reële inschatting te maken verworpen.
In januari en februari 2014 blijken er intussen forse grenseffecten te bestaan. Die zijn voor de verschillende accijnsverhogingen overigens verschillend van aard. Bij het bier lijken de brouwers de relatief geringe accijnsverhoging van 15 cent per krat aangegrepen te hebben om zelf maar een flinke prijsverhoging door te voeren. Hun verzet had al geleid tot een mindering van de verhoging en op een actiesite bedankt men intussen de vele supporters voor dit uitgekiende succes…..
Klaar is Kees?
Bij diesel lijkt het erop, dat de accijnsverhoging leidt tot minder opbrengsten. “Ah, dat is dan eenvoudig,” zult u zeggen. Terugdraaien en klaar is Kees. Maar dan rekent u toch buiten de modellen. Immers, er is een opbrengst voor de schatkist ingeboekt en die moet gehaald worden. Dat staat in de begrotingsregels. Het model is het uitgangspunt, niet de realiteit. Daarom stelde Samsom bij Pauw en Witteman voor om dan er maar toe over te gaan de BPM te verhogen. En daarom neemt Rutte daar vervolgens weer afstand van.
Het kabinet houdt zich bij de toepassing van de modellen trouwens niet altijd aan zijn eigen regels. De 6 miljard aanvullende bezuinigingen zijn behoorlijk ‘fake’ en dat is tegen de eigen regels, zo blijkt uit een memo, dat gisteren openbaar werd. Maar op het punt van de accijnzen willen en kunnen bewindslieden niet wijken, omdat deze zaak zo’n hoog profiel gekregen heeft. Het gevolg is een patstelling over het vinden van een alternatief voor iets dat niets oplevert.
Wat we hieruit kunnen leren? Allereerst dat betere modellen met daarin meegenomen dingen als de grenseffecten buitengewoon nodig zijn. Want het slechte model van nu levert voor de schatkist een tegenvaller op van waarschijnlijk honderden miljoenen euro’s en leidt bovendien gewoon tot slecht beleid.’
