Politieke erosie
Politicoloog Ann-Kristin Kölln van de Universiteit Twente heeft de ledenaantallen van 47 politieke partijen in Denemarken, Duitsland, Groot-Brittannië, Nederland, Noorwegen en Zweden tussen 1960 en 2010 genalyseerd. Ze keek hoe de partijen omgaan met de trends in hun ledenaantallen. Let wel: hun ledental, niet hun electorale aanhang bij de verschillende verkiezingen in die decennia.
Opvallend is dat de structureel dalende ontwikkeling het sterkst voorkomt bij partijen die voor 1945 zijn opgericht. Bij onder meer ‘groene partijen’ is de daling veel minder sterk. Het gevolg is dat partijorganisaties meer professioneel personeel in dienst nemen en zo afhankelijk worden van overheidsfinanciering. Tevens richten zij zich daardoor in hun contact met achterban en burgers met name op fasen van verkiezingen en veel minder op de periodes tussen campagnes.
Oude partijen verliezen het meest
Uit het onderzoek komt naar voren dat het ledenaantal van de politieke partijen 1,9% per jaar daalde. Dat komt neer op een gemiddelde daling van ruim veertig procent over vijftig jaar. Circa 75% van de onderzochte partijen ondervindt aanzienlijk verlies van leden.
De daling was het sterkst in Nederland, Zweden en Denemarken. De dalende trend lijkt onderdeel van de levenscyclus van partijen: hoe dieper partijen gevestigd zijn in het parlementaire bestel en de historie daarvan, hoe meer leden ze verliezen.
Door de daling van het aantal leden en het eroderen van de vroeger aanzienlijke legioenen aan vrijwilligers – en financiers uit het middenveld – kregen de partijorganisaties de afgelopen decennia zowel financieel als organisatorisch steeds meer tekorten en minder maatschappelijke armslag. In reactie daarop zijn politieke organisaties meer betaald, professioneel personeel in dienst gaan nemen.
Meer op kiezers, minder op burgers
Zo is men lokale afdelingen en hun pleisterplaatsen gaan sluiten en terwijl de organisatie steeds sterker afhankelijk werden van publieke financiering. Het gevolg hiervan is volgens Kölln dat gestructureerde, georganiseerde participatie afneemt en politieke partijen zich meer focussen op representatie van kiezers dan op participatie van burgers.
Een van de aanbevelingen van de onderzoekster om te voorkomen dat politieke partijen nog verder af komen te staan van de burger, is om de financiering van partijen niet alleen te relateren aan het aantal kiezers, maar ook aan het aantal leden. Nederland blijkt het enige van de onderzochte zes landen waar dit al het geval is.
