Welbegrepen eigenbelang
‘Afgelopen week sprak Mario Monti tijdens een van de publiekelijk toegankelijk hoorcolleges van de London School of Economics (LSE). Monti was tussen 2011 en 2013 premier van Italië, nadat Silvio Berlusconi en zijn coalitie niet in staat bleken de toorn van de international financiële markten voor te blijven. Met als onderwerp “Is it time to rethink European integration?” was de gerenommeerde economie professor in staat om de paradoxale impasse in Europa – en dan vooral in de Eurozone – krachtig te duiden: we hebben geen ‘solidariteit’ nodig, maar “enlightened self-interest”.
Duitse hegemonie
De hegemonie van Duitsland wordt binnen Europese kringen met tegenzin geaccepteerd. Veel landen zijn immers afhankelijk van het fiat van Duitsland als het gaat om financiële ondersteuning en dan geldt er een simpele regel: “wie betaalt, bepaalt”. Deze onbalans in macht tussen landen in de Eurozone is echter opvallend wanneer je het gaat vergelijken met de situatie in Duitsland zelf.
Duitsland bestaat uit zestien deelstaten – Länder genaamd – en geen enkele deelstaat heeft proportioneel meer macht op het centrale beleid. Elke afgevaardigde in de Bundestag en Bundesrat (de Duitse Tweede en Eerste kamer) heeft evenveel in de melk te brokkelen, ongeacht uit welke deelstaat zij of hij komt. Deze uitgangspositie bestaat ondanks de permanente impliciete geldstroom die vloeit vanuit de drie relatief rijkste deelstaten naar de dertien armere. Die drie rijkste deelstaten – Noordrijn-Westfalen, Beieren en Baden-Württemberg – dragen als enigen meer af aan het federale budget in belastingen dan ze ontvangen aan federale overheidsuitgaven, terwijl de overige dertien juist meer ontvangen dan ze bijdragen.
Meer solidariteit?
Deze solidariteit tussen deelstaten in Duitsland wordt amper bekritiseerd. Waarom is er dan zo veel weerstand vanuit Duitsland om onvoorwaardelijke financiële steun te geven aan (andere) Eurozone landen? Waarom, in andere woorden, is er niet meer solidariteit binnen de Eurozone?
Het antwoord is niet bijster moeilijk: we voelen ons niet verbonden met Spanjaarden, Portugezen of Grieken. Zoals Geert ooit zo eloquent verwoordde: “Geen geld naar de Grieken, maar naar onze zieken!” François Hollande voerde campagne voor zijn presidentschap onder het motto: méér solidariteit in Europa. Echter, wanneer armere landen in de Eurozone bij Europese collega’s als Duitsland, Nederland, Finland en Oostenrijk aankloppen voor meer geld onder dat motto, is het niet erg verrassend dat Rutte en Merkel niet staan te springen om dit tegenover hun electoraat te verantwoorden. Zeker niet ten tijde van bezuinigingen in eigen land.
Geen zero-sum game
De crux is dan ook deze. Door krampachtig de macht in eigen hand te houden en onrealistische conditionaliteiten op te leggen in ruil voor noodleningen, creëren wij een economische onbalans in Europa. Deze zorgt er uiteindelijk voor dat wij niet in staat zijn om zélf uit de crisis te ontsnappen. Het gebrek aan economische groei in Portugal, Italië, Griekenland en Spanje werkt als een blok aan ons been en wanneer het ons niet lukt om groei terug te brengen in de gehele Eurozone, lukt het ons niet om duurzame groei in eigen land te verwezenlijken.
Noordrijn-Westfalen, Beieren en Baden-Württemberg zijn in het Duitse verband uiteindelijk beter af door netto meer af te dragen aan het federale budget dan ze daaruit ontvangen, omdat hun mede-Duitsers daardoor in staat worden gesteld gezamenlijk mee te groeien. Financiële integratie in Duitsland – en in Europa – is geen zero-sum game waar er voor elke winnaar een verliezer is.
De schuldencrisis maakt maar al te duidelijk dat de economische en monetaire unie in Europa incompleet is. Mijn observatie daarbij is, dat het hoog tijd is dat politici hun verantwoordelijkheid nemen en aan het electoraat de onvermijdelijkheid van meer financiële – en bijkomstige politieke – integratie in Europa uitleggen. Doen we dit niet voor ‘hen’, dan doen we het maar voor ‘ons’. Als we onze mede-Europeanen niet willen ondersteunen vanuit solidariteit, dan maar vanuit verlicht eigenbelang.
Timo Klein studeert economie aan de London School of Economics