Betwist gezag in wetenschap

In het Amsterdamse NEMO ging Sander Dekker aan de hand van twee maatschappelijke casussen die veel onrust hebben veroorzaakt – schaliegas en vaccinatie tegen baarmoederhalskanker – in discussie met wetenschappers en beleidsmakers.  Hoe kunnen zij er gezamenlijk voor zorgen dat de wetenschap niet wordt misbruikt? En wanneer is onderzoek nog betrouwbaar en onafhankelijk? Dit waren de meest prangende vragen die op tafel lagen bij het tweede debat in de reeks die OCW samen met het Rathenau Instituut en de WRR organiseert.

De analyse van de staatssecretaris was helder “Je ziet in de voorbeelden van vanavond, dat daar de wetenschap opeens ter discussie komt te staan. Eigenlijk is dat een hele ongemakkelijke positie, want dat is volgens mij de positie waar je als wetenschapper niet in wilt belanden.  Je doet je werk, je probeert feiten op tafel te leggen. Als je dan vervolgens ziet dat beleidsmakers en politici daar mee aan de wandel gaan en daardoor de geloofwaardigheid van wetenschap in discussie wordt gesteld. Dan is dat heel slecht voor het vertrouwen in die wetenschap.”

Te hoge verwachtingen

Dat komt volgens Dekker ook door de te hoge verwachtingen van deze politici. “Voor een deel zijn het ook de politici en bestuurders die een te hoge verwachting hebben. Als in een maatschappelijke controverse het idee ontstaat dat, de wetenschap als een soort scheidsrechter een oordeel moet vellen. Dan zijn de verwachtingen gewoon te hoog gespannen. Want in dat geval dan heb je helemaal geen politici meer nodig, want dan zouden we naar die wetenschappers gaan en vragen: ‘hoe moeten we het doen?’”

Economen zijn hier volgens Dekker een slecht voorbeeld van. “Ik zie ook heel veel wetenschappers  die zich laten verleiden om meningen en stellingen in te nemen en dat vind ik vaak het meest oninteressante. Als ik kijk naar televisieprogramma’s en de top van de Nederlandse economen voorbij zie komen. Dan kan ik zo ongeveer aanwijzen, op welke politieke partij ze stemmen, of waar ze lid zijn. Dat heeft weinig meer met echte wetenschap te maken.”

Royal Society als voorbeeld

Een belangrijke aanbeveling uit de zaal was om helder en transparant te zijn over onzekerheden in onderzoek zoals rondom HPV-vaccinatie tegen baarmoederhalskanker. Jos van der Meer professor interne Geneeskunde aan de Radboud Universiteit ziet voorbeelden in Engeland.

“Als je als wetenschap een rapport maakt over zo’n gevoelig onderwerp, dan kun je een voorbeeld nemen aan de Royal Society in Engeland. Die bij zo’n rapport zegt: ‘Wat zijn de wetenschappelijke zekerheden, wat weten we niet en wat is verstandig om te doen?‘ Maar wat er nu gebeurde rondom die vaccinaties, was dat er ook over de zekerheden wetenschappelijk geharrewar ontstond, wat helemaal nergens voor nodig was.”

Ook de sociale wetenschappen zouden daarbij een grotere rol kunnen spelen volgens Van der Meer om op een juiste manier met die twijfels om te gaan. “Zonder de sociale wetenschappen te betrekken bij de implementatie van een dergelijke programma ben je nergens. We hebben in het verleden in feite altijd een free-ride gehad bij het invoeren van vaccins, maar dat is nu voorbij.”

Vrij bizar

De zaal zag ook soortgelijke problemen bij het schaliegas en het eendimensionale onderzoek omtrent dit thema. Een sociale wetenschapper uit Leiden had dan ook een duidelijke aanbeveling aan de beleidsmakers. “Ik zou een oproep willen doen aan beleidsmakers om gehoor te geven aan sociale wetenschappen, er is heel veel onderzoek die je daarbij kunt helpen. Bij het schaliegas probleem vind ik het vrij bizar dat sociale wetenschappen er niet bij betrokken zijn, zo is er niet gekeken naar het probleem met de CO2-opslag dat had het onderzoek naar schaliegas en de maatschappelijke gevolgen enorm geholpen.”

Sander Dekker kon hier in meegaan. “Ik zou haast pleiten voor het sociaalwetenschappelijk onderzoek, wat raakt mensen in hun directe leven. Hoe worden risico’s getaxeerd die we nog niet kennen, ten opzichte van de risico’s die er nu ook al zijn. Wat zijn de risico’s van een eventueel vaccin. Sociale wetenschappen kunnen dan interessante vragen stellen.”

Open Acces  

Tot slot zag Dekker ook nog wel een andere mogelijkheid om de geloofwaardigheid van de wetenschap te verbeteren en dat was Open Acces. “Op het internet kun je heel veel onzin ophalen waarvan het lijkt of het door professoren ooit zo is opgeschreven. Ik zou hier een groot pleidooi willen houden ook naar alle wetenschappers om je in te zetten voor Open Acces.”

Het rare is dat we hier in Nederland publiek gefinancierd onderzoek hebben, wat vervolgens dan in Journals wordt gepubliceerd, waar je als geïnteresseerde burger niet bij kan, want dan stuit je op een betaalmuur. Terwijl al die onzin van die kwakzalvers wel gratis toegankelijk is. Ik weet dat er dan nog veel heilige huisjes naar beneden moeten worden gehaald. Zowel in de academische wereld als in publishing houses, maar dat is echt iets wat we moeten doen.”