De weg naar slimmere zorg
In het rapport ‘Slimme zorg, minder zorg’ verkennen de HAN-lectoren Hub Hamers en Marian Adriaanse interventies rond kwetsbare ouderen om de druk op de formele zorg te verminderen.
“Enkele zorg instellingen in de regio Oost-Brabant kwamen met de vraag: hoe moeten we omgaan met het feit dat het in de toekomst minder moet met de zorg, maar de toeloop onveranderd groot blijft. Hoe kunnen we voorkomen dat mensen letterlijk aankloppen voor intramurale zorg,” vertelt Hub Hamers, lector Management van Zorg en Dienstverlening bij de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen.
Preventie en eigen regie
Er is een duidelijke correlatie tussen vraag en aanbod van zorg, dus als de politiek stuurt op minder aanbod van zorg dan heeft dat een effect op de vraag. Twee belangrijke factoren kunnen de vraag naar formele zorg verkleinen. “Preventie op leefstijl helpt mensen gezonder te houden, het is jammer dat we daar zo weinig geld en energie op inzetten. Daarnaast zie je dat mensen meer hun eigen regie nemen, niet alleen als individu maar ook als kleine gemeenschap,” zegt Hamers.
De sociaaleconomische status bepaalt sterk de vraag naar formele zorg. “Mensen met een hoge sociaaleconomische status maken veel minder gebruik van die zorg, dat komt aan de ene kant omdat ze minder snel ziek worden. Daarnaast hebben ze ook veel meer hulpbronnen in de omgeving die ze kunnen organiseren om niet afhankelijk te worden van formele zorg,” zegt Hamers.
Vrienden houden gezond
De meest bepalende factor binnen de sociaal economische factor is niet financieel maar is de opleiding. “Als mensen een betere opleiding hebben gaan ze op een betere manier met hun lijf om, maar ook met het gebruik van zorgvoorzieningen. Deze groep kan beter de afweging maken tussen het gebruik van zorg en de eventuele nadelen, zoals grotere afhankelijkheid of hoge kosten. Ook is deze groep beter in staat hun omgeving in te schakelen en goede, informele informatie te krijgen over hun ziekte,” aldus Hamers.
“Het grapje van dit moment onder epidemiologen is: het hebben van vrienden is waarschijnlijk belangrijker dan het stoppen met roken. Vrienden helpen zowel op een preventieve manier als dat mensen minder afhankelijk worden van formele zorg. De mens blijft een sociaal wezen die de meeste welzijn en dus ook gezondheid vindt als hij een fijne sociale omgeving heeft.”
Stelsel loopt tegen grenzen aan
De zorg is veruit de grootste kostenpost op de rijksbegroting en bezuinigingen zijn nodig om het grootte beheersbaar te houden. “Het is nu het probleem dat dit stelsel tegen zijn eigen grenzen oploopt. Als je dit extrapoleert, dan zouden de jongeren van nu in de toekomst meer dan de helft van hun inkomen kwijt zijn aan zorg en inkomen, dat is absurd,” aldus Hamers.
“Als je het negatief benaderd kan je ook zeggen dat de formele gezondheidszorg met een grootte van 90 miljard euro, zo groot is geworden door een samenspannen van vakbonden, zorginstellingen, politici én burgers. Want men vond het toch het ook wel makkelijk dat ze hun eigen sores niet hoefden op te lossen, vakbonden waren tevreden omdat het werkgelegenheid creëerde. En voor de zorginstellingen schiep het mooie managementbanen die status en macht geven. Het is een bepaalde manier van arbeidsdeling die ons allemaal wel uitkwam,” zegt Hamers.
Zorg terugleggen in de maatschappij
Toch kost niet alles in de zorg geld. “In verzorgingshuizen lopen gigantisch veel vrijwilligers rond, de meerderheid van hen is zelf behoorlijk op leeftijd. Die zeventigplussers die dat vrijwilligerswerk doen hebben daar enorm veel plezier in, dat verhoogt op die manier ook weer hun welzijn,” aldus Hamers.
De GGZ zal in de komende jaren hun aantal bedden voor langdurige zorg met 30 procent terugbrengen. “Deze zorg wordt teruggelegd in de samenleving. Wat we gedurende zestig jaar qua zorg uit de samenleving hebben gehaald wordt in een keer teruggelegd en dat is erg ingewikkeld.”
“We zijn aan de bezig om de zorg in Nederland anders in te richten, maar dat gaat gepaard met een enorme, noodzakelijke bezuiniging. Het is een enorm spannende periode, niet in de laatste plaats voor de senioren zelf.”
Regionale verschillen
“Ik voorzie grote regionale verschillen als ‘Den Haag’ zich de komende jaren terugtrekt uit de zorg en de gemeenten steeds meer verantwoordelijkheid krijgen. Veel mensen vinden het oneerlijk dat de woonplaats ineens grote invloed krijgt op de te ontvangen zorg, vindt de gemeente zorg belangrijk of heeft het liever lantaarnpalen, zoals soms wat gechargeerd gezegd wordt.”
“Het sociale leven is heel anders in een Brabants dorpje dan in Charlois in Rotterdam. De oplossingen op zorggebied zullen dus ook erg van elkaar gaan en moeten verschillen,” verklaart Hamers.
Energieke samenleving
“Het andere verschil dat je krijg is dat de huidige vijfenzeventigplusser erg verschilt van de toekomstige vijfenzeventigplusser, die groep is beter opgeleid en rijker. Het aantal mensen dat leidt aan dementie zal daardoor waarschijnlijk kleiner uitvallen dan we nu voorzien, vooral door betere voeding en leefstijl. Daarnaast is het sociaal-cultureel ook een andere groep. Dat hebben we onvoldoende in ons denken verwerkt”, aldus Hamers.
“De komende jaren gaat er een grote groep met pensioen die nog vele jaren relatief gezond zal zijn en dus hun leven anders inricht. Een deel van hen zal gaan reizen, maar een groot deel zal ook actief zijn in de samenleving. Dit zal waarschijnlijk leiden tot een energieke samenleving. Het is niet dat de jongeren voor de ouderen moeten zorgen, het wordt meer dat ouderen voor hoogbejaarden gaan zorgen,” voorziet Hamers.
“Om dit tot een succes te maken, moet er veel geïnvesteerd worden in de sociale omgeving, de fysieke omgeving, dat we ons veel beter moeten gedragen qua leefstijl, maar ook dat we ons veel verder moeten ontwikkelen qua techniek in de zorg. Vijftien jaar geleden was ik hier nog vrij pessimistisch over. Nu denk ik, er komt een hoop op ons af, maar dat is niet alleen maar ellende.”
