Leenstelsel op lange baan
Het was een noodkreet uit de kringen van de ‘geliefde oppositie’ die OCW niet onbeantwoord kon laten. Els van Dijk, directeur van de Evangelische Hogeschool in Amersfoort, publiceerde een open brief aan minister Bussemaker met daarin een analyse waaruit bleek dat een leenstelsel haar studenten ernstig zou benadelen. “Hoe kunt u studenten tot een studiekeuze dwingen als zij niet weten waar zij financieel aan toe zijn? Daarmee doet u hen toch geen recht? Dit is toch onbillijk?”
“Tussen de 200 en 300 studenten aan onze hogeschool en het is geweldig om de ontwikkelingen die zij doormaken mee te maken. Door de onzekerheid over de plannen voor het sociaal leenstelsel worden juist ook deze studenten gedupeerd. Wie durft in september 2014 aan een tussenjaar te beginnen als de kans aanwezig is dat in 2015 het leenstelsel ingevoerd zal worden?” Prompt stelde de ChristenUnie vragen aan Bussemaker.
Arie Slob blijft nodig
Nu weet de minister dat de CU binnen de huidige gedoogcoalitie haar niet wil steunen bij het afschaffen van de basisbeurs. Maar dat neemt niet weg dat Arie Slob cum suis nodig blijven voor Rutte en Asscher. Bussemaker moest de CU-vragen dan ook constructief en serieus beantwoorden.
De minister deed dat opvallend scherp. Zij hield onwrikbaar vast aan het leenstelsel – dus loyaliteit uitstralend aan VVD en D66 – en gaf de ChristenUnie geen concessieruimte. Waarom ook? Zij zullen toch niet voor stemmen.
En tussendoor noteerde Bussemaker eventjes dat indiening van een (nieuw) voorstel voor het sociaal leenstelsel er voorlopig niet in zit. Voor 1 mei zal niet lukken. Het is complex en ook heel het OV-kaart pakket of alternatief moet in het SF-bouwwerk geïntegreerd worden.
De Kamer weet nu, dat men voor de zomer geen leenstelsel in behandeling zal kunnen nemen. Dat wordt qua agenda op zijn vroegst september 2014 dus. De Senaat zal dan op zijn vroegst in de komende winter of in het voorjaar van 2015 aan zet zijn, maar die Kamer loopt dan politiek al op zijn einde, vanwege de Statenverkiezingen van maart van dat jaar. De politieke speelruimte is dus nul inmiddels en er is nog geen begin van een voorstel dat voldoende steun zou vinden.
Steun is aangetast
Die potentiële steun is op 19 maart fors aangetast en Bussemaker beseft dat als alerte en politiek stevige bewindsvrouw. Haar PvdA kreeg klappen en zoekt profiel op sociaal, links terrein tegenover de liberalen van D66 en VVD. GroenLinks verloor, zeker in studentensteden, en zal Bussemaker alleen steunen als haar leenstelsel zo nivellerend wordt dat VVD en D66 een dergelijke, alternatieve opzet wel opblazen moeten.
De VVD verloor ook en kan zich een nivelleringsslag, noch een nieuwe lastenverzwaring voor de middengroepen en hun studerende kinderen veroorloven. Rutte’s uitdagende ‘Dan ga je toch lekker lenen?’ tegen een bezorgde scholier bij de LSVb klinkt steeds schriller naar mate de prijs daarvoor juist de gezinnen die de VVD wil behouden als aanhang zwaar in de min zou zetten.
Twee gedogers wonnen: D66 en ChristenUnie. Een pro en een contra kortom. Dat helpt Bussemaker geen stap verder nu. D66 heeft vooral veel extra geld en aandacht aan het onderwijs beloofd, maar het HBO en WO gedurig ‘over geslagen’. ‘Die stemmen toch wel op ons’ lijkt soms bijna de ondertoon in hun witboek en rondreis langs instellingen. ‘Nuttige sufferds’ zou Lenin zeggen.
Het extra D66-geld komt er echt voor HBO en WO, zo heet het, en wel zodra het leenstelsel er komt. Het is dus Jet Bussemaker die deze belofte van Alexander Pechtold moet zien te regelen. Na zijn triomf en het échec van haar PvdA komt de vraag in Den Haag dan ook op tafel: ‘Waarom zou zij?’ En: ‘Wie heeft daar baat bij?’
Voorbeeld uit Engeland
Jeroen Dijsselbloem en zijn staf zullen hier vanwege de Europese schuldencrisis de jongste data uit Engeland tot zich hebben genomen. De rekenmeesters kennen de cijfers en projecties, inclusief de zeer nivellerende van Bas Jacobs waarmee GroenLinks goede sier maakt. De Britten laten zien wat dat gaat opleveren.
Het collegegeldkrediet annex leenstelsel in Engeland kreeg dezer dagen een nieuwe klap te verwerken. De optimistische projecties daarvan waren al ernstig gerelativeerd. Bij massaal HBO en WO zal niet iedereen vlot en soepel gaan terugbetalen uit latere elite-inkomens. De jongste ramingen daarvan blijken nog somberder door te werken. De waarschuwingen uit november 2012 over de “extremely optimistic” veronderstellingen die aan het leenstelsel-model ten grondslag lagen, zijn nog eens nadrukkelijk bevestigd.
Het aantal studenten/alumni dat niet en niet volledig zal kunnen terugbetalen is ernstig onderschat. Op de lange termijn kan de Britse staatskas – en het HBO en WO – wellicht nog hopen op een soort van ‘break even’ bij de opbrengst van het leenstelsel in de meerjarenramingen. Dat een leenstelsel geld genereert voor investeringen in kennis blijkt een illusie. Bewust schulden maken aanmoedigen, terwijl de terugbetaling kwestieus blijkt, dat kent een Dijsselbloem als Eurozone-voorman maar al te goed. Uit Athene, bijvoorbeeld.
De haast met een leenstelsel neemt zo steeds meer af. Alle partijen hebben hun redenen darvoor, niet alleen om D66 een toontje lager te laten zingen. Zelfs Pechtold heeft reden voor een time out. Zijn Britse geestverwant Nick Clegg heeft nog vele striemen op zijn reputatie omdat hij erg tegen een leenstelsel en collegegeldkrediet was. Dat leverde hij in bij de coalitie met David Cameron en nu blijkt dat hij daar pijnlijk de mist mee in gaat. Electoraal is Clegg met zijn D66-variant intussen gehalveerd.
