Dodo kon wel zeereis aan
Ria Winters van de UvA deed samen met archivaris Gijs Boink onderzoek in de 17e-eeuwse archieven van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC). Ze toonden daarbij aan dat in 1647 een levende dodo is verscheept naar Deshima, een eilandje voor de kust van Japan waar de VOC een vestiging had.
Per schip naar Deshima
De zeereis in 1647 is daarmee de best gedocumenteerde reis van een dodo die levend van het eiland Mauritius is geëxporteerd. De ontdekking dat een dodo de reis naar Japan overleefde weerlegt daarom de stelling dat een levende dodo nooit per schip Europa bereikt zou kunnen hebben.
De reconstructie van deze zeereis was mogelijk door de dagregisters van het opperhoofd van Deshima, die door het Leiden Center for the History of European Expansion eerder al waren getranscribeerd, en onderzoek van de scheepsbewegingen van Mauritius naar Batavia en richting Deshima.
Het sluitende stuk bewijs voor de lange zeereis van de dodo naar een ander werelddeel werd echter gevonden in de VOC-archieven van het Nationaal Archief. De dodo, een wit hert en een bezoarsteen werden geregistreerd als ‘ongetaxeerde’ lading van het schip de ‘Jonge Prins’ en tevens als inventaris van het depot aan wal. Bijzondere dieren waren gewild bij vorsten over de hele wereld en de VOC exporteerde ze daarom als relatiegeschenken. De dodo werd in die tijd beschouwd als pronkvogel en was daarom bestemd als geschenk aan de Japanse shogun.
De laatste dodo?
De dodo (Raphus cucullatus) is een vleugellamme reuzenduif die deel uitmaakte van de unieke fauna van het eiland Mauritius. De vogelsoort is het icoon voor uitsterving geworden nadat het van de aardbodem verdween tijdens de Nederlandse bezetting van dit eiland van 1598-1710.
Het uitsterven van de dodo wordt vaak in verband gebracht met de Nederlandse aanwezigheid, maar was vooral te wijten aan de invoer van uitheemse dieren zoals katten, ratten, varkens en apen naar het eiland.
Wanneer de laatste dodo leefde is niet exact bekend. Verschillende theorieën plaatsen de datum van uitsterven tussen 1660 en 1690. Rond 1650 was de vogel vermoedelijk al zeldzaam en de ‘Japanse dodo’ was daarom een van de laatsten van zijn soort.
Japans onderzoek
Wat er na aankomst met de dodo gebeurde blijft onduidelijk, maar vast staat dat Japanse onderzoekers verbonden aan het keizerlijk hof eeuwen later nog een buitengewone interesse hadden in de dodo. Japans onderzoek dat de afgelopen eeuw op Mauritius plaatsvond, legde de basis voor het hedendaagse Nederlandse dodo-onderzoek.
Winters vervolgt haar onderzoek naar het transport van exotische dieren in de 17e en 18e eeuw. Winters: ‘Nederland heeft een belangrijke en mogelijk leidende rol gespeeld in het verschepen en verhandelen van exotische dieren, waaronder de dodo.’
De resultaten van Winters en co-auteur J.P. Hume zijn gepubliceerd in het maart-nummer van het wetenschappelijke tijdschrift Historical Biology. Het onderzoek werd mede uitgevoerd met steun van Stichting DodoAlive en het Dodo Research Programme van het Instituut voor Biodiversiteit en Ecosysteem Dynamica (IBED).
