Abces in de talen
In het VSNU Café over de toekomst van die disciplines signaleerde universiteitenvoorman Karl Dittrich, dat het tij wat lijkt te keren. Na jaren van het “steeds weer moeten bevechten en verdedigen van hun positie” lijken de geesteswetenschappen weer meer belangstelling en steun te ondervinden. “De nieuwe wind die na het neoliberalisme is gaan waaien, merk je daar misschien ook wel in. Er is weer aandacht voor het belang van de taalvaardigheid in primair en voortgezet onderwijs en men ziet ook het gebrek aan docenten in de talen en de noodzaak van aandacht voor het leraarschap.”
Vurig pleidooi
Dat neemt niet weg dat de betrokken opleidingen en faculteiten het vaak erg moeilijk hebben. Het ontbreekt hen aan “zaaigeld voor de nieuwe dingen die op hen afkomen. Het moet allemaal houtje touwtje gefinancierd worden,” merkte Frits van Oostrom op, die onder meer het regieorgaan voor de geesteswetenschappen trekt. Esther Crabbendam hield dan ook een vurig pleidooi voor ‘het Alfapact’, haar initiatief om naast het Techniekpact ook een breed maatschappelijk pleidooi voor en meer betrokkenheid bij het belang van de cultuurgericht disciplines aan te moedigen.
Dat de samenleving die betrokkenheid niet altijd met evenveel vuur beantwoordt, verbaasde prof Mijnhardt van Science in Transition niet. Een breed als nuttig en waardevol geziene bijdrage als het opleiden van zeer goede leraren hebben de betrokken instellingen en faculteiten laten versloffen, zo gispte hij.
“Die rol hebben wij uit ons systeem weggewerkt en nu is dat dus ons probleem. Dat zullen wij zelf moeten aanpakken, want een ‘geesteswetenschapper’ is perfect geschikt voor de rol van kennisoverdrager, trouwens ook voor de rol van een goede, breed georiënteerde consultant.” Hij verwijt zijn vakgenoten niet of nauwelijks “rond te kijken in de samenleving en te vragen ‘wat jullie van ons zouden willen’ als bijdrage aan de maatschappelijke ontwikkeling.”
Alleen maar klaagzangen
Crabbendam wees in dat verband op de recente ‘Nacht van de Universiteit’. Daar hoorde zij ook alleen maar klaagzangen, “het was weer allemaal zó negatief. Het ging er alsmaar om te benadrukken hoe verschrikkelijk het toch is bij de universiteiten. We moeten echter ook laten zien wat er dan zoveel beter zou kunnen en hoe we dat zélf willen doen.”
Oud-UU-voorzitter Jan Veldhuis riep op dat de universiteiten dan de moed zouden hebben de feiten onder ogen te zien. “Er zit een abces in de geesteswetenschappen, dat weten we allemaal. De crisis zit bij de talenopleidingen en daar zit deze al jaren. Daar zijn ook goede redenen voor. Deze disciplines worden in deze tijd fundamenteel anders dan we decennia, zo niet eeuwen gewend waren.” Mijnhardt beaamde dit en onderstreepte dat men in deze disciplines “een begrip als ‘valorisatie’ als een schrikbeeld benadert. Men weet niet wat het is en weet niet wat men moet doen om in te spelen op maatschappelijke ontwikkelingen en vragen.”
Stop defending the Humanities!
Van Oostrom herkende zulke kritiek wel degelijk, maar waarschuwde ervoor dat deze opleidingen zich ‘”zielig gaan vinden. We zijn niet zielig en ik wil ook niet zielig wezen. Op Harvard hoorde ik ooit de prachtige kreet ‘Stop defending the Humanities!’ Want dat voortdurend jezelf verdedigen dat je toch echt heel nuttig en goed bezig bent, dat werkt alleen als je dat ook echt zichtbaar weet te maken. ’Show, don’t tell’, zoals de Amerikanen dat zo mooi zeggen.”
De oud-President van de KNAW wilde daarbij ver gaan om de betrokken opleidingen zo nodig ingrijpend te herzien. Zelfs de naam zou men anders moeten durven maken. “Ik zou die hele term ‘geesteswetenschappen’ het liefst afschaffen. Doe maar per 1 september aanstaande. Noem het wat het is in de wetenschap wereldwijd: ‘Humanities.’Je mag het ook ‘cultuurwetenschappen’ noemen, want dat raakt de kern evenzeer, maar ik denk dat de universiteiten daar geen trek in hebben.”
“Een serieuze herstructurering zou inhouden dat we de bachelorfase verbreden, om veel meer in te leren spelen op maatschappelijke thema’s. De 1-jarige master moeten we daarvoor afschaffen en de vierjarige bachelor als uitstroomniveau accepteren.” Na de bachelor zou dan nog een kleine groep studenten kunnen doorstromen naar PhD-opleidingen. “Het is daarbij niet de overheid of de minister die hier met enige drang toe moet aanzetten, het zijn de universiteiten zelf die dit moeten doen.”
Fundamentele herziening
Van Oostrom gaf aan dat in zijn visie een krachtige herschikking van het aanbod tegen deze achtergrond onvermijdelijk en ook zinvol zal blijken te zijn. Veldhuis bepleitte in het nagesprek zelfs een fundamentele herziening van de bekostiging voor de cultuurwetenschappen. Hij wil een veel minder ‘studentgebonden’ financiering om een kwalitatief hoogstaand aanbod op peil te houden. In het HBO kent men een dergelijke opzet bij het kunstonderwijs en dat slaagt erin selectief en hoogwaardig zijn opleidingen te verzorgen.
Dat de universiteiten tot zulke forse ingrepen gedrongen zouden worden, is niet helemaal denkbeeldig, zo bleek tijdens de discussie in het VSNU Café. Dittrich memoreerde in enkele zijdelingse opmerkingen, dat binnenkort de accreditatie van de letterenopleidingen aanstaande is. “Al de nodige universiteiten hebben gehoord, dat er aanzienlijke verbeteringen in de borging van de kwaliteit moeten komen.”
Vanuit de instellingen hoort ScienceGuide nog veel zwaardere kreunen over de oordelen waarmee men geconfronteerd wordt. “Een slachting,” ontviel een bestuurder bijvoorbeeld. Van Oostrom zei daarover, dat hij wel hoopte dat de oordelen door de panels en NVAO “fair zullen blijken te zijn. Maar ik zeg ook eerlijk, dat ik wel iemand ben van ‘vreemde ogen dwingen’.”
