Islam als lifestyle
“Het beeld van de islamitische wereld in het westen is vrij gewelddadig. Je hoort al jaren veel over jihad strijders en de laatste tijd over Boko Haram. Is dat echt de islam?” vraagt prof. Maurits Berger van Clingendael en Universiteit Leiden de deelnemers van het symposium ‘De Islamitische Wereld in 2030’ op De Haagse Hogeschool.
“In de hele islamitische wereld is vroomheid belangrijker geworden, die zich op veel manieren uit. Dat is wat we behoren te zien in plaats van de gewelddadige beelden die we altijd voorgeschoteld krijgen. Ook zien we een van de meest belangrijke omwentelingen van de afgelopen decennia, de Arabische lente,” aldus Berger.
Conflicten, levenswijze en discours
“Dé islamitische wereld bestaat niet, maar wat we zien met betrekking tot de Islam is op te delen in drie categorieën: conflicten, levenswijze en discours,” zegt Berger. “In veel landen is er veel armoede, corruptie en zijn er heel veel jongeren, in sommige landen is meer dan zestig procent jonger dan 20 jaar. Geloof, de Islam in dit geval, is een antwoord op die situatie.”
“Veel moslims zijn veel religieuzer geworden in de afgelopen jaren. Dit heeft grote invloed gehad op het discours in die landen en ver daarbuiten. Alles in de moslimwereld wordt in toenemende mate gezien door een islamitische bril,” legt Berger uit. “Vanaf de jaren zeventig is het belang van religie wereldwijd toegenomen, niet alleen binnen de Islam maar ook bijvoorbeeld in het Hindoeïsme of Boeddhisme.”
“Toen in 1947 Pakistan en Israël werden gesticht waren veel Joden en Moslims seculier, het culturele aspect was veel belangrijker dan het religieuze. In de jaren 70 verandert dit in beide landen. Het concept van Islamitische staat is daarom ook een modern concept, Khomeini was degene die dat idee presenteerde.
Een Kalifaat?
“De Islam is voor de gemiddelde vrome Moslim een lifestyle geworden die zich uit in allerlei vormen zoals kleding, muziek en levenshouding,” zegt Berger. Toch is er ook een hoop veranderd in de afgelopen decennia. “Vijftien jaar geleden was de scheidslijn tussen Sjiieten en Soennieten nauwelijks van belang, het was meer een theoretisch fenomeen. Dat heeft een totaal andere dimensie gekregen.”
In 2030 zal het Islamitische discours waarschijnlijk nog sterker worden, er zal meer en meer vanuit de Islam beredeneerd worden. Maar een machtig Kalifaat vindt Berger niet realistisch. “Als zij iets vestigen is het een failed state. De notie van een Kalifaat is utopisch, degenen die het willen stichten of het er vaak over hebben zien zelf ook niet scherp wat het zou moeten inhouden, ‘Een land waar de Sharia heerst’. Het Kalifaat is een diffuus fenomeen en zal in de praktijk snel lijken op Somalië of Noord-Nigeria.”
Het gebeurt in Azië
“Het Midden-Oosten is hartstikke interessant, maar het gebeurt echt in Azië. Indonesië, Pakistan en Bangladesh hebben allemaal een grote Moslim-meerderheid en in India, China wonen veel moslims. Maar ook in de minder in het oog springende landen gebeurd een hoop, zoals in Maleisië. Dat land is op een islamitische manier ‘op weg’, dat zijn we in Nederland duidelijk niet: we zijn een beetje de weg kwijt.”
“Dat zou in de komende vijftien jaar ook over kunnen slaan naar andere landen. Als die landen de handen ineen slaan en op een islamitische verantwoorde manier gaan ondernemen en bankieren heeft dat enorme consequenties.” Maar dat zal geen makkelijke weg zijn. “Arabische landen hebben veel betere randvoorwaarden voor een economische unie dan Europa, toch lukt het daar niet,” zegt Berger.
Groot potentieel
Maar dat zijn niet de belangrijkste ontwikkelingen volgens Berger. “Als je kijkt naar ISIS in Irak, wat zal de gemiddelde leeftijd daar zijn? Zestig procent van de bevolking is twintig jaar of jonger, en deze jongeren wonen in landen waar het politiek en economisch een puinhoop is. Via internet weten zij hoe het ook kan, en daar zijn ze boos en gefrustreerd over. Die onvrede vertaalt zich Islamitisch.
“De Islam is heel uitgesproken over onderdrukking en sociale rechtvaardigheid, daar moet je naar streven. Voor sommigen betekent dat je voor die sociale rechtvaardigheid moet vechten. Dat is een gigantisch probleem, maar ook een gigantisch potentieel. Als al die onvrede en al die energie op een goede manier gekanaliseerd word en het eenmaal gaat draaien, is er economisch en sociaal een hele hoop mogelijk.”
