Jarige Merkel verrast
Eigenlijk wilde Merkel helemaal geen gedoe rond haar verjaardag. Het cadeau dat ze zo graag wilde, had ze in stilte en zonder veel opzien te baren al gekregen. De media hadden in Duitsland dit voorjaar ineens genoteerd, dat de Kanzlerin flink had gewerkt aan haar conditie. Na een lelijke val en blessure tijdens het langlaufen was zij wel 10 kilo ‘abgespeckt’.
Haar verjaardag valt bovendien helemaal niet handig. Zij valt al net samen met het WK-voetbal waar de Kanzlerin in Brazilië ‘die Jungs’ als kampioen heeft toegejuicht en met hen gevierd – en dat is politiek best een nuttig p.r.-geschenk. Meteen na d’r verjaardag is er een evenement dat Merkel nimmer wil overslaan. Inderdaad, de Bayreuther Festspiele, waar de vurige Wagnerianerin elk jaar verschijnt en meer dan vrijwillig uren op de harde houten klapstoeltjes zit. “Oh sink hernieder, Nacht der Liebe!”
Chefsache
Maar Merkel is meer dan regeringsleider en operaminnares. Zij is tevens de partijvoorzitter van de CDU, grootste partij van Duitsland en ook in het Europees parlement de grootste fractie-delegatie. Dus moet zij eraan geloven en organiseert haar partijapparaat een feestelijke verjaarsontvangst in het hoofdkwartier, het Konrad Adenauer Haus in Berlijn. Daar kunnen ze die 1000 mensen namelijk zonder problemen ontvangen.
Het programma is dan wel ‘Chefsache’. Merkel bepaalt zelf hoe het programma eruit ziet en heeft beslist wie de grote rede mag houden. Geen partijideoloog, geen ‘Hup Angela’ retoricus, geen ‘Promi’ die een onpolitiek glamourpraatje mag houden. Tien jaar geleden sprak tot verbijstering van de toehoorders professor Wolf Singer, een fameus hersenonderzoeker. Nu zal een groot kenner van de 19e eeuw, professor Jürgen Osterhammel van de universiteit van Konstanz, een verhaal houden over de lessen uit die eeuw van Umbruch, industriële revolutie en de eerste echte globalisering.
Een koen panorama
Osterhammel schreef het grote standaardwerk over die tijd en noemde deze ‘Die Verwandlung der Welt’, niet toevallig verwijzend naar Franz Kafka’s novelle over Gregor Samsa die op een ochtend wakker werd als kever. Hij kreeg voor zijn werk al de Leibniz-Preis van de Deutsche Forschungsgemeinschaft, de meest prestigieuze onderscheiding in de wetenschap bij onze oosterburen, die à la de Spinoza prijs goed is voor €2,5 mln.
Het boek biedt “einem kühnen Geschichtspanorama, das nicht nur traditionelle eurozentrische Ansätze weit hinter sich läßt, sondern auch erheblich mehr bietet als die gängigen historiographischen Paradigmen wie Industrialisierung oder Kolonialismus. Die Herausbildung unterschiedlicher Wissensgesellschaften, das Verhältnis Mensch-Natur oder der Umgang mit Krankheit und Andersartigkeit kommen darin ebenso zur Sprache wie Besonderheiten der Urbanisierung, verschiedene Formen von Bürgerlichkeit oder die Gegensätze von Migration und Seßhaftigkeit, Anpassung und Revolte, Säkularisierung und Religiosität.”
Voorbij de tijdhorizon
“Vergangenheiten: Über die Zeithorizonte der Geschichte”, zo is de titel van zijn toespraak bij het verjaardagsfeest aangekondigd. De cynische grapjes over de behoefte van de Kanzlerin zich blijkbaar nu al als een staatsvrouwe ver boven de huidige tijd en haar horizon te plaatsen waren dan ook niet van de lucht. Dan vergist men zich natuurlijk. De betekenis van het verhaal van de hersen-hoogleraar Singer van 10 jaar geleden werd ook pas later, toen Merkel in 2005 Kanzlerin werd, werkelijk begrepen. “Nichts ist prognostizierbar. Wir wissen nicht, was in fünf Jahren sein wird,” zei hij aan de vooravond daarvan en van de val van Lehmann Brothers en zo veel meer.
“Wir müssen uns begreifen als Teile eines evolutionären Prozesses, den wir nicht lenken können. Wir müssen Irrtum als Notwendigkeit verstehen. Es kann keine übergeordnete Intelligenz geben. Wir müssen uns von der Utopie der Planbarkeit der Zukunft verabschieden. Wir müssen die Einsicht in diese Begrenzungen aushalten.”
Slak en schidpad
“Was die Schnecke über die Welt gelernt hat, ist auch unser Wissen. Der Unterschied zwischen Schneckenhirn und Menschenhirn ist nur ein gradueller. Es gibt mehr Masse vom Gleichen, aber es gibt keine neuen Strukturen. Im menschlichen Hirn gibt es kein Zentrum, keinen Dirigenten, der für Entscheidungen zuständig ist. Wenn der Mensch meint, er sei frei, dann irrt er, dann sitzt er einer Illusion auf.”
De historicus Osterhammel heeft ook iets met dieren, het kan geen toeval zijn. Zijn grote werk over de globaliserende 19e eeuw, liefst 1586 pagina’s dik, begint met het verhaal over de dood van het huisdier van Charles Darwin. Zijn schildpad stierf in 2006, de laatste levende getuige van dat tijdperk.
