De Top 10 van 2014
1.) Bram van Ojik
Je zult het toch maar voor elkaar krijgen als voorman van een oppositiepartij met 4 schamele zetels en een ‘losersimago’ in Den Haag. Fractieleider Van Ojik van GroenLinks slaagde erin het kabinet-Rutte en aspirant-premier Pechtold uit zijn hand te laten eten. Het regeerakkoord van PvdA en VVD kon bij de afschaffing van de basisbeurs alleen uitgevoerd worden als Van Ojiks partijgenoten in de Senaat zouden willen instemmen. Over die wankele brug van losjes gevlochten lianen over een diep ravijn in de Haagse jungle liet GroenLinks de coalitie en gedogers klauteren naar ‘de overzijde’.
De linkse splinter leverde zelfs het nieuw etiket voor het nieuwe leenstelsel: ‘het studievoorschot’. Alles haalde Van Ojik binnen door zijn secondant Jesse Klaver met de VVD te laten dealen. D66 en PvdA keken licht morrend toe, wetend dat zij schaakmat stonden als formele ondersteuners van een leenstelsel en dat zij maar moesten afwachten welk afgekloven kluifje die twee anderen aan de tafel hen op de vloer daaronder zouden toewerpen.
Alleen een verlaging van de collegegelden moest Van Ojik laten schieten. Dat was ook inconsistent geweest binnen het pakket van het studievoorschot: elke student zou daar gelijkelijk en inkomensonafhankelijk van geprofiteerd hebben. Niettemin krijgt hij voor zijn sleutelrol en perfecte timing hierbij veel hulde van de kenners in HO-land en het Haagse. “Het kabinet had alles verspeeld en pas toen kwam Bram uit zijn dekking.” Vooral zijn talent in het verzilveren tegen minimale prijs wekt bewondering. “Met een kaart van niks haalt hij de jackpot binnen. Geld voor onderwijs, nivellering, geld voor het openbaar vervoer, heel zijn agenda realiseert hij.”
Voor Jet Bussemaker blijft er één ding niettemin onzeker. Gaan senator Ganzevoort en zijn GroenLinkse collega’s wel doen wat Van Ojik impliceert? Wie zegt dat de lang niet zo pragmatisch ingestelde Eerste Kamer leden van zijn partij zomaar overstag zullen willen gaan op de valreep van de Statenverkiezingen?
2.) Neelie Kroes
De impact van de Eurocommissaris zal nog vele jaren merkbaar zijn in de kennissector. In vijf jaar in Brussel heeft zij het thema van de digitale economie en ‘big data’ van een kleine, marginale portefeuille tot een van Europa’s cruciale agenda’s getransformeerd. Transparantie en kennisdeling, kostenreductie en de databinnenmarkt heeft Kroes met tomeloze energie, eigenzinnige eigenwijsheid tot ‘gamechangers’ en topprioriteiten gemaakt.
Juist HBO en WO worden hier in al hun hoedanigheden door aangemoedigd, uitgedaagd en veranderd. Hun onderzoek op alle niveau’s krijgt ongekende mogelijkheden van eScience, open access, big-data-hantering. Hun kosten kunnen omlaag, hun diensten verfijnder met maatwerk als norm en wereldwijd aangeboden. MOOC’s en open education in al hun gestalten werden hier nu al door mogelijk. En dat is nog maar het begin.
Kroes heeft in ‘een enkele kabinetsperiode’ in Brussel deze dynamiek ruimte kunnen geven en de grondslagen voor een ‘digital Europe’ gelegd. Wie zei dat alles in de EU en in Brussel altijd zo traag en een ver van mijn bed show moet zijn?
3.) Anne Flierman
Wie had gedacht dat de steeds zo bedaarde senator voor het CDA en omzichtige Twentse collegevoorzitter zich zou ontpoppen als een scherprechter van de WO-kwaliteit? De nieuwe NVAO-voorzitter spaart zijn oud-collega’s bij de universiteiten niet en dwingt hen het onderwijs als hoofdtaak van de academie meer dan lippendienst te geven. De ‘wake up call’ van Flierman en de NVAO aan de alfa’s was voor velen in het HO en Den Haag ook het moment dat men de opvolger van de kleurrijke Karl Dittrich echt waarnam.
Tegelijkertijd heeft zijn NVAO in Europa haar leidende rol nog eens bevestigd op het meest uitdagende punt voor de validering en borging van kwaliteit. Het eerste seminar van de Europese accreditatieorganen over de vraag ‘hoe om te gaan met MOOC’s’ werd door de NVAO georganiseerd en inhoudelijk ingevuld.
4.) Annelou van Egmond
Achter de schermen is zij een powerlady van allure. Het electorale succes van D66 als ‘de onderwijspartij’ is niet denkbaar zonder Van Egmond. Wie een boodschap helder, eenduidig, nuchter en doeltreffend wil doen overbrengen weet haar te vinden. Dat gold in de voorbije jaren voor onder meer de VSNU, de HBO-raad, de UvA, de NS bij elk weeralarm, allerlei andere bedrijven en organisaties.
Als de imago en inhoud bewaakster van Alexander Pechtold heeft Van Egmond haar capaciteiten bewezen. De oud-veilingmeester en oud-burgemeester werd de extra-geld-voor-onderwijs-eiser in elke ronde van gedoogonderhandelingen. HO-huzarenstukje was wat Van Egmond tussendoor deed bij de VU: het communiceren van de bètafusie met de UvA. Dat werd eerst een pluspunt en signaal van internationale topkwaliteit gemaakt. Toen de medezeggenschap er bij de UvA een stokje voor stak, was Van Egmond paraat met de duiding. De déconfiture werd allereerst een ‘typisch UvA dingetje’ en daarna een nieuw inzicht van de beide CvB’s dat fusie maar een woord was en het vooral om intense afstemming op inhoud ging.
5.) Peter van Lieshout
De auteur van ‘het WRR rapport’ heeft zijn testimonium in kennisland wel afgegeven. Het feit alleen al dat de term ‘het WRR rapport’ verder geen toelichting behoeft welk advies men dan bedoelt of aanhaalt is veelzeggend.
Weinig heeft Van Lieshout daarbij zo geholpen als de onberaden reactie van het kabinet. In het Kamerdebat daarover kregen de premier en de ministers Kamp en Bussemaker op hun falie, zelfs van fractieleiders van de coalitie. Uitkomst was dat er nu een “Toekomstfonds’ uit de aardgasbaten gaat komen. Dat had Van Lieshout vast niet durven voorspellen, toen hij zijn magnum opus af had.
6.) Wim Boomkamp en Martin Paul
Buiten de Randstad wordt visie op de wereldwijde omgeving van HBO en WO het meest opvallend ontwikkeld. De voorzitters van Saxion en de UM hebben voor de minister samen een samenhangende denklijn en beleidspunten ontworpen en haar overtuigd deze in de nota Internationalisering neer te leggen.
“Dat ze dat echt samen deden en niet losse HBO en WO visies en wensenlijstjes op tafel legden, was heel sterk,” zo zegt men vanuit OCW over de betekenis van deze input voor het beleid op de lange termijn.
7.) Frank Miedema
Met drie collega-onderzoekers kwam Miedema met een hartenkreet. ‘Science in Transition’ was geboren en de universitaire besturen slaagden er niet in deze baby al in de wieg te smoren. Miedema’s zorgen, agendapunten en behoefte aan debat waren ‘incontournable’.
Science in Transition kreeg veel in beweging, zelfs de KNAW en VSNU. Minister Bussemaker sprong gretig in bij de reeks discussies die het Rathenau Instituut met hen opzette over ‘vertrouwen in wetenschap’. Het aanpassen van de productiviteitsnorm in het protocol voor onderzoekaccreditaties is een eerste, onspectaculair maar wezenlijk, resultaat van Miedema en de zijnen. “We gaan door,” riep hij bemoedigd bij hun eerste evaluatie van hun oogmerken en resultaten.
8.) Ron Bormans en Jules van de Vijver
Knokken moeten ze, tegen de klippen op. De bestuurders van de Hogeschool Rotterdam en de HKU voeren samen de strijd met staatssecretaris Wiebes en zijn ambtenaren over een zeer ernstig pijnpunt voor het HO. De fiscus ziet instellingen als een soort fraudeurs als zij mensen inschakelen die als zzp’er door het leven en de arbeidsmarkt gaan. Men verdenkt HBO en WO ervan docenten te ontslaan en ze zo flexibel en goedkoper terug te halen in hun teams.
Dat in de economie van 2014 men juist veel meer mensen vanuit de professies en de praktijk in de curricula en het onderzoek wil en moet betrekken –mede aangejaagd door Wiebes’ collega’s in het kabinet via onder meer het Techniekpact- wil Financiën niet zien. Wie daar écht in slagen – zoals per definitie de kunsthogescholen – zijn verdacht. De strijd is nog niet gestreden, maar velen in HBO en WO duimen, onder meer via een voordracht voor deze Top 10, voor deze twee ridders zonder vrees of blaam.
9.) Peter Nijkamp
De VU-econoom en oud NWO-voorzitter leek op weg naar de boemanrol van de ‘Diederik Stapel der prominenten’. Voor zijn integriteitstekorten als wetenschapper werd in de media zelfs een nieuwe term verzonnen: ‘zelf-plagiaat’.
De opwinding in sommige avond- en ochtendkranten bleek wel erg groot en ‘op de man gespeeld’. Nijkamps verdediging tegen overdrijving en 19e-eeuwse opvattingen over oorspronkelijkheid in een tijd van digitale kennisdeling sneed hout, hoe kwetsbaar hij ook bleef. Hij kreeg massale steun van internationale vakgenoten en ook van ‘integriteitsonderzoeker’ Kees Schuyt. De media die hun mattenklopper hadden gebruikt moesten ‘effe dimmen’. Het post-Stapel debat is door Nijkamp –wellicht onbedoeld – aanzienlijk ontnuchterd.
10.) Rik Torfs
De slimste mens ter wereld. Of althans de sidekick daarvan…..Hoeveel rectores kunnen dat zonder omhaal van woorden van zichzelf zeggen? Hoeveel van hen zijn BN’ers, of in zijn geval BV’ers en mediasterren? De Leuvense rector heeft mede daardoor onmiskenbaar impact op het debat en beleid rond kwaliteit en borging, ook in Nederland.
Hij bekritiseert de NVAO en haar voorzitter Flierman dat zij in Vlaanderen een soort Hollands model van universiteiten willen doorvoeren door de normering en aanpak van de instellingstoetsing en de doorwerking daarvan de accreditaties. De discussie daarover werd zo verhit, dat men dit punt zelfs in het regeerakkoord van de nieuwe Vlaamse regering heeft opgenomen om een soort Salomonsoordeel te kunnen uitspreken. Kortom, een Zuiderbuur waar men ook in Nederland terdege rekening mee gaat houden.
