Gecontroleerd ruimte geven
U leest hier een ingekorte versie van de speech van Bussemaker bij de opening van het academisch jaar op de UTwente.
“Deze week meldt een nieuwe generatie studenten zich in de Nederlandse collegezalen. Deze ‘digital natives’, deze ‘grenzeloze generatie’, zal onderwijs verwachten dat hen motiveert en raakt. En dat hen de ruimte geeft, om hun kennis en vaardigheden in te zetten voor vragen waarop we nog geen antwoord hebben.
Jullie verwachten terecht meer, nu van jullie óók meer wordt gevraagd. Een hogere eigen investering. Hogere eisen van de universiteit, die een bewuste studiekeuze en motivatie verwacht. En hogere eisen van de arbeidsmarkt. We kunnen jullie toekomst niet voorspellen. Maar we kunnen jullie wel toerusten voor die toekomst. Door jullie met het juiste gereedschap – een goede opleiding – de wereld in te sturen.
University College als voorbeeld
Vorige week hield Hans Adriaansens, (oud) dean van de Roosevelt Academy, in de Volkskrant een pleidooi voor een structureel onderscheid tussen de drie doelstellingen van de universiteiten: Bildung, Nachwuchs en professionele vorming. Adriaansens pleit voor de bachelorfase als duidelijk ‘thuis’ van academische vorming, als voorbereiding op een masterfase die voorbereidt op ofwel een carrière in onderwijs en onderzoek, ofwel in een ander academisch beroep.
Een interessante gedachte. Ten eerste vanwege de ruimte die zo’n indeling biedt voor differentiatie. Ten tweede omdat we op de university colleges zien, hoe academische vorming – Bildung – bijdraagt aan een interdisciplinaire houding, over grenzen heen kijken en reflecteren op die grenzen.
Gecontroleerd ruimte geven voor experiment en studenten de kans geven om te leren van mislukkingen – dát zou ik in het hoger onderwijs graag meer willen zien. Want er valt niets te ontdekken of te ontwikkelen, als we van tevoren de exacte uitkomst willen weten.
Ruimte voor trial en error
We zien het in fundamenteel onderzoek. Natuurkundige André Geim had niet kunnen bedenken dat de weg naar zijn Nobelprijs voor zijn onderzoek naar grafeen, via een zwevende kikker zou lopen. En scheikundige Stephanie Kwolek ontwikkelde na een mislukt experiment het materiaal Kevlar, dat wordt gebruikt in laarzen van brandweermannen, kogelvrije vesten en in de ruimtevaart. Zo zijn er talloze voorbeelden. Dus waarom zouden we die ruimte voor experiment, voor trial en error, niet een plek geven in het onderwijs?
Onderwijs is letterlijk en figuurlijk te kostbaar om het niet goed te organiseren. We kunnen studieprestaties en kwaliteitszorg niet aan het toeval overlaten. Tegelijk kunnen we onderwijs maar tot op zekere hoogte tot een beheersbaar proces maken. Als we willen dat jonge mensen besef en gevoel ontwikkelen voor hun rol en verantwoordelijkheid in de samenleving, dan moeten ze ook de kans krijgen om te experimenteren en te leren van hun fouten. Te ervaren dat een onderneming die je opstart kan mislukken, al was het idee nog zo goed. Of om te werken met een peperdure onderzoeksfaciliteit die niet alleen virtueel, maar écht kapot kan.
Werkelijk een lerende economie
Als we werkelijk een lerende economie willen zijn, dan moeten we in gesprek durven gaan over hoger onderwijs dat letterlijk en figuurlijk nieuwe combinaties maakt. En dat om meer gaat dan om het ene juiste antwoord – maar juist om het verkennen van grenzen.
Komend jaar ga ik hierover ook met andere universiteiten en hogescholen in gesprek, tijdens een aantal regionale bijeenkomsten en bezoeken. Deze HO-tour vormt de opmaat voor de Strategische Agenda hoger onderwijs 2015-2019. Ook vanwege het geld dat vrijkomt uit het studievoorschot, is dit hét moment om verder na te denken over hoe het hoger onderwijs van de toekomst er uit moet zien, wat daar voor nodig is, en van wie.
Meebewegen met grote veranderingen
En als we nu concluderen dat het hoger onderwijs moet meebewegen met de grote structurele veranderingen in de wereld – als ons doel dus verandert – dan staan we ook voor de vraag wat dat betekent voor de huidige grenzen. Voor de kaders, de regels en de eisen. Het verkennen van de opdracht van het hoger onderwijs voor de komende jaren, vraagt daarom ook responsiviteit en flexibiliteit van onze kant, van de politiek en het ministerie.
Die flexibiliteit zeg ik van mijn kant toe. Omdat ik denk dat bij toekomstbestendig hoger onderwijs een stelsel past, dat volgt, in plaats van leidt. Afspraken en systemen, zoals accreditaties, zijn bedoeld als toetssteen: om transparant te maken of inspanningen bijdragen aan beter en uitdagender onderwijs. En ik denk dat het tijd is dat we teruggaan naar dat oorspronkelijke doel. Terug naar de kern van elkaar scherp houden, leren van elkaar en kritisch durven zijn.
Loskomen van one-size-fits-all
Als we teruggaan naar die kern, komen we los van one-size-fits-all. En creëren we ruimte voor nieuwe combinaties. Voor eigen onderwijsconcepten en bijzondere opleidingen. Voor creativiteit en 21st century skills. Voor academische vorming, ondernemerschap en de international classroom. En voor andere nieuwe inzichten die onze studenten helpen om zich voor te bereiden op een toekomst die we nog niet kennen.
Dames en heren, ik rond af.
Ik denk dat het hoger onderwijs van de toekomst een plek kan én moet zijn waar jongeren uit verschillende disciplines elkaar ontmoeten en leren samenwerken, waar ruimte is voor ontplooiing en voor de ontwikkeling van individueel talent, en waar wetenschappelijke excellentie hand in hand gaat met maatschappelijke betekenis.
Een plek ook, waar mensen dromen waarmaken door technologische grenzen te verleggen, en tegelijk de moed hebben om nieuwe morele en ethische grenzen te trekken. Competente rebellen schouder aan schouder met topspecialisten. Nieuwsgierigheid in combinatie met know-how. En onze waardering voor schoonheid, hand in hand met onze toewijding aan een betere wereld.”
Ik wens u een inspirerend collegejaar!
