Welke koers voor Open Access?

Nieuws | de redactie
22 oktober 2014 | Dat Open Access de toekomst is, dat betwijfelt niemand meer. Maar wat is de juiste weg ernaar toe? Tijdens de Open Access week is het debat stevig hierover. “De Nederlandse route die Sander Dekker voorstelt vertoont fundamentele gebreken,” stelt specialist Paul Ayris van University College Londen.

Er zijn twee lijnen waarlangs Open Access kan worden nagestreefd. ‘Gold’ is de versie waarin de kosten voor publiceren bij de auteur liggen en er geen kosten voor de lezer zijn. Dat geeft een grote rol aan commerciële uitgeverijen waar universiteiten zich voor moeten inschrijven en hun onderzoekers betalen voor publiceren. Dit is de versie die Sander Dekker nastreeft.

Geen goedkope route

Een tweede route is ‘Green’. Hier worden onderzoeksresultaten vrijelijk beschikbaar gemaakt in een Open Access repository van de instellingen zelf. Narcis.nl is hier in Nederland het belangrijkste universitaire voorbeeld van.

Tijdens de bijeenkomst van UvA, VU en HvA in Amsterdam is Paul Ayris, niet voor het eerst, kritisch op de koers die Sander Dekker heeft uitgezet inzake Open Access. “De keuze voor ‘Gold’ is geen goedkope route, het zijn vooral de universiteiten die betalen,” vertelt Ayris, die daarnaast nog een ander probleem ziet.

Een overgroot deel van de onderzoeksoutput bestaat uit rapporten, conferentieverslagen en PhD-theses. Volgens Ayris gaat veel verloren als er honderd procent gekozen wordt voor het Gold-model, omdat uitgeverijen enkel geïnteresseerd zijn in wetenschappelijke artikelen. Ayris’ visie werd cijfermatig ondersteund door Wouter Gerritsma van de Universiteit Wageningen. “Als we ons enkel richten op ‘Goud’ gooien we 55% van de wetenschappelijke content overboord.”

Morele verplichting

NWO-voorman Jos Engelen maakte allereerst in Amsterdam van de gelegenheid gebruik om aan te kondigen dat onderzoek dat met gelden van zijn organisatie is gefinancierd vanaf nu altijd vrij beschikbaar zal moeten zijn. Ook NWO kiest niet onomwonden voor ‘Gold’, maar geeft onderzoekers zelf de keuze om het onderzoek in een Open Access tijdschrift, of in een repository van de instelling zelf te publiceren.

“Het gaat er om dat wij de onschatbare waarde van vrije verspreiding van onderzoek erkennen en preserveren,” zei Engelen die benadrukte dat “we een morele verplichting hebben om onderzoek vrij te laten bewegen in de maatschappij en de private sector. Een grenzeloze ‘flow’ van informatie is gewenst, ook als we kijken naar ‘grand challenges’ waar we antwoorden op willen vinden.”

NWO speelt daarbij een belangrijke rol, vindt Engelen. “We zien dat de transitie niet spontaan of automatisch plaatsvindt. NWO zet druk om dat extra zetje te geven.” Dat extra zetje is nodig, nu de discussie over Open Access echt gewicht krijgt en er dus stappen gezet kunnen worden, ziet ook VSNU-voorman Karl Dittrich.

Impuls voor de wetenschap

Het symposium in Amsterdam mag dan ‘Open Access: a new beginning’ heten, volgens Dittrich zijn we daar al voorbij. “Het is echt een bredere discussie in de maatschappij. Het is juist ook zeer interessant voor niet-academici: voor doctoren, ondernemers, leraren. Het heeft ook voor hen zoveel te bieden als alle kennis vrij beschikbaar is.”

Dittrich stipte daarbij nog een ander interessant punt aan. “Ik denk dat als kennis allemaal Open Access beschikbaar komt, dit een hele grote impuls kan geven aan de wetenschappelijke wereld zelf. Denk bijvoorbeeld aan de Derde Wereld die veel makkelijk kan participeren in het wetenschappelijke debat als niet alles achter een dure betaalmuur zit.”

De VSNU juicht het dan ook zeer toe dat staatssecretaris Sander Dekker zich hard maakt voor Open Access, maar ziet nog wel punten van discussie met betrekking tot de weg er naar toe. “Ik denk dat twee manieren van publiceren naast elkaar wel een potentiele bron van problemen kan zijn. De vraag die dus blijft staan is: welke route naar Open Access zullen we gaan nemen.” Het was een vraag die ook bij de start van Open Access week in Amsterdam nog niet overtuigend beantwoord kon worden. 


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK