Jet op het Malieveld
Toen de LSVb recent 30 werd, vroeg zij PG Kroeger van ScienceGuide een keynote over politiek en studentactivisme. Dat verhaal klonk als volgt:
“Het is precies 26 jaar geleden dezer dagen dat oud-ASVA secretaris politiek en strategie, Max van Weezel, onderwijsminister Wim Deetman interviewde voor Vrij Nederland. Hij legde hem voor dat hij de minst populaire minister van de regering was. Deetman zei toen: ‘Natuurlijk vind ik dat niet leuk. Dat zou niet menselijk zijn. Maar een minister mag zijn beleid daar niet op afstemmen. Ik moet in populariteit niet met Madonna willen concurreren’.
Een vast patroon
De grootste verassing uit dit vraaggesprek was waarschijnlijk dat de steile CHU-man Deetman überhaupt wist wie deze provocatieve popdiva was. Maar voor de onderwijsgeschiedenis is het beleidsprincipe in zijn uitspraak van veel grotere betekenis: ‘Ministers mogen beleid niet afstemmen op wat populair is of op wat de goegemeente bevalt.’
Het is een vast patroon in de geschiedenis, dat de studentenvakbond zich inmiddels drie decennia inspant om de populariteit van bewindslieden te reduceren. Zij helpen de ministers daarmee dus eigenlijk zeer. Eigenlijk was er maar een minister die men welwillend behandelde en dat was de VVD’er Loek Hermans in het tweede Paarse kabinet. Die deed dan ook niets. Hermans geldt inmiddels als de minst effectieve OCW-bewindsman van na 1945.
Ik durf daarom de stelling aan, dat hoe minder geliefd bij de LSVb, hoe beter de onderwijsminister in de geschiedenisboekjes bekend komt te staan. Hoe bozer de studenten, hoe voller het Malieveld, hoe groter het standbeeld, dat de bewindsman later krijgt van een bewonderend Vaderland.
Opbeuring voor Bussemaker
U begrijpt, dit is een opbeurende boodschap. Allereerst voor de LSVb. Zij weet nu dat haar impact op de onderwijshistorie aanzienlijk is en ook consistent. En dat al 3 decennia lang. Chapeau! Misschien is de richting van die impact niet helemaal wat de oprichters rond Mariëtte Hamer in 1983 voor ogen stond, maar ‘allez’….. De ironie van de geschiedenis is ook wat waard.
Deze boodschap beurt hopelijk ook Jet Bussemaker op en allen die haar ooit ambiëren op te volgen. Ik denk nu aan Youssef Oualhadj, aan Max Patelski en Alexander Pechtold. Worden zij ooit beschimpt als slopers, als dief van de armen en tot vijanden van de toegankelijkheid en kwaliteit bestempeld, dan kunnen zij terugdenken aan mijn speech vandaag op dit feest. Hoe feller de schimpscheuten nu, hoe luxer straks het monument uitgevoerd zal worden voor hun nagedachtenis. Goethe zei het al: ‘Viel Feind, viel Ehr.’
Het grootste geschenk ooit
LSVb-oprichter Mariette Hamer en haar consorten begonnen in 1983 de LSVb en kregen meteen het grootste geschenk uit haar geschiedenis. Dat cadeau heette ‘Wim Deetman’ en zijn ingrijpend HO- en SF-beleid. Dat droeg werkelijk alles in zich om studerend Nederland te mobiliseren.
Een korte samenvatting hiervan mag nu volstaan.
-Deetman bestreed de torenhoge jeugdwerkloosheid met succes door expansie van Leerlingwezen, MBO en HBO.
-Hij maakte hogeschool en universiteit gelijkwaardig als HO-aanbod.
-Hij maakte de start van SURF mogelijk, dat Nederland wereldleider maakte bij de digitale infrastructuur voor de kennissector.
-Hij beschermde R+D en onderzoek tegen zware bezuinigingen.
-Hij voerde de basisbeurs en aanvullende beurs in, als gift in plaats van kinderbijslag.
-Hij bedacht de OV-kaart, gratis reizen voor alle studenten.
En hij sneed fors in de overhead van HBO en WO en verlaagde de salarissen van het personeel met 4.85%. Nederland was destijds zo failliet als Griekenland vandaag en – inderdaad – soberheid was in die jaren troef.
Punkjongen met hanenkam
Kortom, de LSVb had alle reden Deetman tot op het bot te bestrijden. En dat deed zij. Zijn favoriete foto was die van een punkjongen met een spectaculaire hanenkam die een protestbord droeg met de tekst ‘Deetman op Defensie!’ De massieve CDA-minister maakte in die jaren gratis en voor niks de carrière van LSVb-voorman Maarten van Poelgeest. Hij verdient daarom extra erkentelijkheid van links Amsterdam voor deze scherpe talentscouting. Zonder Wim geen locoburgemeester Maarten!
De opvolgers van Wim Deetman zijn door de LSVb weinig minder vurig bestreden. Meestal gebeurde dat omdat zij de grote verworvenheden van zijn beleid trachtten te beknibbelen of veranderen. Het is fascinerend na 30 jaar vast te stellen, dat juist de LSVb dié beleidsmakers verfoeide die precies deden wat de LSVb kort daarvoor had bepleit. De arme Jo Ritzen moest dat bijvoorbeeld beleven.
“Ik zeg niks”
De briljante onderwijseconoom van de Erasmus Universiteit verzon als minister allerlei sluwe en verfijnde trucjes in de begroting van OCW om Deetmans systematiek aan te tasten. Geen jubelende aanhankelijkheidsbetuigingen waren zijn deel, vreemd genoeg. Sterker nog, kort na zijn aantreden was het al helemaal mis met Ritzen.
Duizenden studenten trokken zingend over de Lange Vijverberg rond het Binnenhof. Hun lied klonk zo: “Deetman, Deetman, Deetman kom terug! Alles is vergeven en vergeten.” Ik liep incognito door hun demo op weg naar een feestje waar ook Wim Deetman, toen net de nieuwe Kamervoorzitter, zou verschijnen. Nee, hij had op zijn kantoor in het Kamergebouw niets gehoord, zei hij met uitgestreken gezicht. Om vervolgens in de breedste grijns van hier tot Tokyo uit te barsten. “Ik zeg niks, Ik zeg niks,” schaterde hij.
Jo Ritzen was een klassiek soort ‘rupsje nooit genoeg’. Hij bedacht de prestatielening, de splitsing in de week- en weekendkaart en het bekostigingssysteem binnen de WHW dat ons de HBO-fraude opleverde. Hij kwam ook met de collegegeldverhoging in 1994, van Paars-I, met f 1000,- .
De Greta Garbo van het HO
Die weldaad leidde tot de tweede glorietijd van de LSVb, het ‘Kysia en Joeri tijdperk’. Heel Nederland leefde mee met de beeldschone, kwetsbaar in de tv-camera’s kijkende Kysia Hekster, die minister Ritzen als een naar mens, een ploert en een arrogante kwal schilderde. Zij was in één klap de Greta Garbo van studentenland, de Scarlett Johanssen van het HO. ‘The camera loved her and she loved it back.’ Tot de dag van vandaag kan Televisieland niet zonder het duo Kysia en Maxima. En terecht.
Na Ritzen leek de LSVb lange tijd afgemat, uitgeput door zo veel mooie exposure en zulke volle Malievelden. Dat beeld is vals. De historische werkelijkheid is veel meer ‘sophisticated’. De LSVb werd niet laks, ze werd constructief. De vakbond was een soort SGP geworden die steeds ‘nee’ roepen onverantwoord vond. Zij ontdekte dat meeregeren vanuit de oppositie erg effectief kon zijn.
Het begon met het Studeerbaarheidsfonds, waarmee de LSVb liefst f 500 miljoen mocht investeren in HBO en WO kwaliteit. Een half miljard! Geef toe, daar zou een ieder ineens vreselijk constructief van worden, want Hollywood weet het ook, ‘even decent girls have their price.‘
Protest uit nostalgie
Vervolgens deed de LSVb onder Loek Hermans mee aan de invulling van het Bologna Akkoord, of te wel de invoering van Bachelor Master. Dat ging zo een tijdje door, mede dankzij de door Deetman opgezette Studentenkamer, waarin de LSVb de nodige vingers in de OCW-pap kreeg. Zo werd de mooiste man die ooit in een LSVb-bestuur zat, Maurice Mommen, zelfs ambtenaar op OCW om de Studentenkamer te ondersteunen. Protest werd langs deze lijnen meer en meer een nostalgisch uitje voor de activo’s, voor een AKKU of GSB, dan een serieus drukmiddel.
Dit was natuurlijk een triomf van het poldermodel en het CDA-denken en dat leidde er onder Balkenende toe, dat de enige keer dat staatssecretaris Mark Rutte echt fel aangevallen werd, dit gebeurde bij Minerva, door de Leidse cacq van de Rechtenfaculteit. Rutte ging zelfs zo ver, dat hij de LSVb opriep eens wat bestuursgebouwen van het WO te bezetten om de ‘heren van het kartel’ van de VSNU een beetje peper in de reet te steken.
‘Lieve Jet’
De jonge VVD-bewindsman en Thomas Mann adept noemde dit zijn ‘Begeisterungsagenda.’ Rutte genoot zichtbaar van studenten. Hij vond het ook knap dat de LSVb met Jonathan Mijs een voorzitter had weten te vinden die nog een kop langer was dan hijzelf, bijvoorbeeld. Recent troffen LSVb en ScienceGuide Rutte toevallig op het Binnenhof in een late middagzon, net nadat de ‘Lieve Jet’ kaartenactie was voltooid. Vol vuur en breed grijzend ging de premier het debat aan over het sociaal leenstelsel.
Onsterfelijk is nu zijn opmerking tegen een bezorgde scholier van 17 over de mogelijke studiekosten straks: “Dan ga je toch lekker lenen, joh?” Het was duidelijk. Vlak voor deze discussie had de premier nog een uitvoerig telefoongesprek gevoerd met zijn collega Samaras in Athene.
Social media gamechangers
De constructieve oppositieperiode, zeg maar de reformatorische Kees van der Staaij fase van de LSVb, liep ten einde met de opmars van social media. Zij veranderen het studentactivisme fundamenteel. Elke student en elk actieclubje kan nu online zijn eigen mini-Poelgeest worden, de charismatische volksmenner van zijn particuliere protestmoment. Virtueel, viral en vluchtiger dan ooit. Dat maakt de rol van de LSVb lastiger, want in een land vol PVV’ers, SP’ers, Thieme’s , Krol’s en reaguurders kun je nooit radicaal, fundamentalistisch of egomaan genoeg zijn. Er is altijd iemand die nóg dichter bij het volk claimt te staan met zijn hersendode onzin.
De LSVb-strategie in tijden van Whatsapp, Tumblr, Facebook en Twitter is daarom noodzakelijk dubbelhartig. Studentenleider Sander Breur was tegelijkertijd een volleerd Malieveld-bespeler, als ook de volmaakte polderaar, die samen met AOb-voorzitter Walter Dresscher doordachte opinieartikelen publiceerde op ScienceGuide. Halbe Zijlstra werd in januari 2011 op het Malieveld en zulks op zijn verjaardag luidkeels uitgejouwd wegens de – nooit ingevoerde – langstudeerboete, maar op hetzelfde moment kwam de LSVb met een scherpzinnig voorstel, dat de doorbraak betekende naar een beduidend beter accreditatiestelsel. Je moet alle twee tegelijk doen en consistentie in verzet veinzen.
Sublieme hypocrisie
Ik noemde dit zojuist ‘noodzakelijk dubbelhartig’ en dat is beslist geen pejoratieve term. Hypocrisie is in de politiek vaak een symbool van wijsheid en doeltreffendheid. Eén voorbeeld mag volstaan daarvan. Iedereen accepteerde bijvoorbeeld dat de puissant rijke Franklin Delano Roosevelt – een man die in zijn leven nooit één dag gewerkt had voor zijn boterham – als president van de USA de redder van de armen en werklozen was. ‘Our Friend’, dat was zijn leuze in 1944 bij zijn vierde overwinning op rij. Volstrekt hypocriet natuurlijk, maar ook volstrekt waar.
Mijn historische tableau eindigt zo al met al opbeurend en positief. De LSVb verdient dat ook. De bond moet nog vele jaren mee, immers. Hoe zien die komende decennia er uit, trouwens? Aan de hand van mijn analyse is evidence based te schetsen wat de komende jaren gaat gebeuren.
De Deetman van de 21e eeuw
Jet Bussemaker wordt de Wim Deetman van de 21e eeuw. In tijden van grote financiële nood drukt ook zij een pakket hervormingen door om u tegen te zeggen. Dat doet zij onverstoorbaar, krachtdadig en volhardend tegen alle klippen op. Stiekem bewonderd daarvoor door al haar luidkeelse tegenstrevers, door de Poelgeesten van haar tijd. Tegen haar beleid zal men massaal te hoop lopen. Zij schaft immers alles af wat de LSVb en de HO-sector heilig is: de basisbeurs, de OV-kaart, aftrek van studiekosten, ‘you name it’.
Jet Deetman schrapt heel het bouwwerk van Wim Deetman. En zij krijgt daarvoor niet de jubelkoren, die zij vanwege het protest destijds tegen zijn beleid nu zou moeten ontvangen van de LSVb en haar geestverwanten op links. Is dat erg? Wel nee. Is dat ironisch? Wel degelijk.
Evidence based uit de historische patronen die ik schetste, volgt dat massaal protest tegen Bussemaker haar faam en reputatie in de onderwijshistorie zal vestigen en bestendigen voor de eeuwigheid. Gaat u maar na: waar wij ons Loek Hermans, de in zijn tijd welwillend bejegende liberaal, nu alleen nog herinneren als de man van Meavita, het COA-bestuur, de HBO-fraude en nog zo’n reeks bestuurlijke flaters, zo herinnert iedereen zich de beschimpte Wim Deetman inmiddels als de ‘kampioen wetgever’, de Thorbecke van het Hoger Onderwijs en de mensenvriend die ons basisbeurs en OV-kaart schonk.
Zo zal het Jet Bussemaker ook vergaan. Dat mag zowel de LSVb als de minister grote sereniteit geven voor de komende jaren.
Madonna verslagen
Ik zie dan ook het tafereel bij het volgende LSVb-jubileum kraakhelder voor mij. Over 20 jaar, in 2033 bij het 50 jarig jubileum, het 10e LSVb Lustrum, zal minister Karlijn Ligtenberg op het Neude in Utrecht een mooie ceremonie mogen voltrekken, samen met burgemeester Janosz Betko en de net benoemde Commissaris des Konings van de ene Randstad-provincie, Sharon Gesthuizen. Ontroerd kijken de hoogbejaarde, maar nog vieve Minister van Staat Deetman en de oud-Eurocommissaris voor het R&D beleid Bussemaker toe.
De minister – die invalt voor premier Oualhadj die net zijn arm brak tijdens een fietstocht met VVD-leider Dekker – mag dan het grote doek op het Neude wegtrekken. Een duo-standbeeld van Bussemaker en Deetman rijst op in het hart van de Domstad, onder een klaterend applaus. Op het ruim bemeten voetstuk staat te lezen: ‘Aan onze weldoeners, van een dankbare LSVb’.
Zacht glimlacht de nog kwieke, bijna 90 jarige Deetman en fluistert zijn buurman op de tribune toe: “Heb ik die Madonna toch mooi verslagen.”
