Kabinet maant Senaat tot haast
LSVb-voorzitter Tom Hoven had erg goed opgelet, ondanks de hectiek van zijn studentendemo van 14 november. Vanaf het podium beet hij de minister, die aan zijn rechterzijde hem bij zijn speech toekeek, toe dat het toch ongehoord was hoe zij daags na de stemmingen in de Tweede Kamer de overzijde van het Binnenhof al aanzette tot broddelwerk met de beurzen van bijna een miljoen studenten. Hoven had de brief van het kabinet aan de Eerste Kamer al gelezen, waarschijnlijk eerder dan de deeltijd-politici in de Senaat zelf.
Waarom heeft Wiebes haast?
Die brief verdient zorgvuldige exegese, precies zoals dat de parlementaire opdracht van de Eerste Kamer is, immers. Allereerst is de ondertekening interessant. Bussemaker tekent de haastbrief namelijk mede namens Eric Wiebes, de staatssecretaris van Financiën. Waarom heeft hij spoed?
Het wetsvoorstel bevat een wezenlijk onderdeel van het belastingplan van het kabinet, dat in de behandeling tot nu onderbelicht bleef. VVD en PvdA hebben daar ook alle belang bij dat dit zo blijft. Het studievoorschot maakt namelijk een einde aan de studieaftrek bij de fiscus.
Het is daarmee een fikse lastenverzwaring voor mensen die een opleiding (willen) volgen en een verdere benadeling van de deelname aan LevenLangLeren. Beide aspecten staan dus haaks op het eigen kabinetsbeleid, het Sociaal Akkoord en de politieke principes van beide regeringspartijen.
De liberale bewindsman op Financiën maant niettemin de Senaat tot haast, omdat hij moeilijk nog een bittere tegenvaller in zijn Belastingplan kan overleven. De inkomsten uit zijn belastingverhoging op brandstof vallen al tegen, zijn naheffing op werknemers doet pijn en dan ook nog een gat in de begroting door het vertraagd realiseren van een lastenverzwaring op studieuze burgers? Dat is een misgreep te veel waarschijnlijk.
Toorn en gotspe
Ook de inhoudelijke onderbouwing van de spoedbehandeling door de op zorgvuldigheid gerichte Senaat is de moeite waard. Het kabinet wil snelle aanvaarding van het studievoorschot omdat de Eerste Kamer de aankomende studenten niet onnodig in onzekerheid mag laten, zo heet het nu. “Snelle besluitvorming stelt mij tevens in staat om, in het geval uw Kamer instemt met het wetsvoorstel, de voorlichting over de veranderingen in de studiefinanciering spoedig op volle sterkte te brengen. Voorlichtingsdagen en open dagen voor het volgende studiejaar zijn met name al vroeg in het nieuwe jaar.” Die redenering ontlokte de toorn van Tom Hoven en te vrezen valt voor Bussemaker en Wiebes dat ook veel senatoren dit als een gotspe zullen ervaren.
De Eerste Kamer weet immers heel wel, dat het kabinet er zelf niet in slaagde een voldragen leenstelsel in wetgeving conform het regeerakkoord VVD-PvdA op te stellen. De invoering werd daarom al eerder en op verschillende momenten en onderdelen opgeschoven. Vertraging van haar plannen is door de coalitie zo dus zelf ondernomen en pas een VVD-GroenLinks deal in mei 2014 leverde een vervolg dat uitzicht bood op een nieuwe regeling.
Hierin ligt dan ook geen aanleiding tot overhaaste behandeling. De Raad van State acht wezenlijke onderdelen en artikelen van het wetsvoorstel zelfs overbodig en zinledig, een argumentatie die voor de Eerste Kamer ook zwaar zal wegen.
Cohortbenadering vraagpunt
Haast omwille van tijdige informatie aan studenten wijst nog op twee andere kwetsbare aspecten, waar juist de Senaat zwaar aan zal tillen: de cohortbenadering en de adequate invoering. Wat die laatste betreft zijn de voornemens van DUO en zijn trackrecord voldoende om in te zien dat van een zorgvuldige, gestage en ICT-adequate invoering van het studievoorschot al nauwelijks sprake kan zijn. Hele delen ervan moeten reeds nu op een later moment en met terugwerkende kracht worden geregeld, zulks nadat de wet zou zijn ingevoerd. Het rapport van de Commissie Elias zal de Eerste Kamer ongetwijfeld aan OCW en DUO nog eens voorleggen.
De cohortbenadering is bij de spoed en zorgvuldigheid ook een vraagpunt. Het kabinet wil haast maken, maar slaagt er niet in de wetgeving – zoals beloofd – alleen voor nieuwe generaties studerenden te doen gelden. De huidige bachelors zullen hun masterstudies moeten belenen en verliezen daarin hun basisbeurs.
De huidige studerenden die hun opleiding met behulp van de studieaftrek bekostigen, raken deze fiscale tegemoetkoming kwijt. Ook deze generatie studerenden wordt dus direct benadeeld.Net als bij de langstudeerboete kon de Senaat daarom heel wel om opschorting van de invoering vragen omwille van de rechtszekerheid en tijdige informatie aan de student over zulke ingrijpende wijzigingen in de polisvoorwaarden van de samenleving voor de investering in talent, vorming en ontplooiing.
