Schulden van student bedreigen welvaart

Nieuws | de redactie
11 december 2014 | “Dit is het drama van een generatie.” Jongeren hebben al zoveel schulden en moeten nu zulke schulden maken voor kennisverwerving, dat groei, investeringen en dynamiek op de arbeidsmarkt verdwijnen. Lagarde’s IMF, prof. Eijffinger én de senatoren wegen af hoe hieraan te ontsnappen.

De Tilburgse econoom prof. Sylvester Eijffinger kijkt scherp naar de indringende analyse van het IMF over de toekomst van Nederland en de kansen op welvaart, innovatie en perspectief van juist de studenten van HBO en WO. Die analyse heeft veel te zeggen over de fundamentele afwegingen die de Eerste Kamer gaat maken over het studievoorschot en de impact daarvan op economie en samenleving. Het IMF dringt sterk aan op structurele herstructureringen en herijking van de schulden en hun zware last in ons land op vooral de jongere generatie en haar talenten.

Bloedeloze opleving

Christine Lagarde’s rekenmeesters benadrukken krachtig, dat juist de jonge generatie in Nederland wordt ontmoedigd te investeren en risico’s te nemen die de economische dynamiek impulsen tot vernieuwing zouden geven. De opleving van de economie blijft daardoor in ons land opvallend bloedeloos en burgers stellen daarmee investeringen en consumptie uit. Vooral de jongeren van wie innovatie en kenniseconomie moeten komen.

Dat de hypotheekschulden in ons land een soort molensteen om de nek van onze economie zijn, wil Eijffinger wel een tikje nuanceren, althans in het macro-beeld. “Geen misverstand, de hypotheeklasten hoeven geen schulden te zijn die macro een molensteen zijn. Daar tegenover staan in ons land immers grote pensioenvermogens, die in veel andere landen niet bestaan.”

“Wel is het zo, dat de fiscalisering van het woningbezit en daarmee van de bewegingen op de woningmarkt de hypotheekschulden uit de hand heeft doen lopen. Toch staat ook vast dat de betalingsdiscipline in ons land veel hoger is dan elders. Bij de recente stresstest van de banken bleek dat ook een belangrijke factor.”

Papieren verlies wordt echt

Dit macro-beeld bevat echter een opvallend sterk, negatief aspect, dat door het IMF op tafel is gelegd. En dat zeer terecht, vindt Eijffinger. “De angel zit daar waar je kijkt naar de verdeling van de schuldenlast over burgers van verschillende generaties. Velen onder de 40 en nog meer onder de 30 hebben hun huis gekocht op de top van de markt en met vaak een ‘tophypotheek’, vaak ook op basis van met twee inkomens in het huishouden. Dat gebeurde in de jaren voor de val van Lehman Brothers en deze mensen hebben sindsdien een groot probleem.”

Als deze jongeren hun huis (moeten) verkopen heeft tot 70% van hen te maken met ‘onder water staan’ en deze jongeren lijden zo een vermogensverlies en blijven met een restschuld zitten. “Verkoop effectueert de schuld. Die is een papieren verlies zolang zij in hun huis blijven en de hypotheeklast kunnen opbrengen, ondanks dat zij onder water staan. Kunnen zij die last echter niet meer opbrengen, worden zij gedwongen dat verlies te nemen.”

Een oplossing is niet eenvoudig en deze situatie bedreigt de groei en dynamiek van de Nederlandse economie, zoals het IMF benadrukt. Eijffinger onderstreept dat vooral de dynamiek op de arbeidsmarkt van jonge talenten hierdoor ernstig belemmerd wordt. Ze zitten vast aan een woning waar ze niet dan met verlies van welvaart vanaf kunnen. “Kwijtschelding van deze schulden kan niet, net zoals dat ook bij Griekenland niet kon. Feitelijk worden deze mensen dan failliet verklaard met alle gevolgen van dien. Bovendien zullen de banken dat ook niet kunnen dragen.”

Gratis geld

Wel acht Eijffinger een oplossing à la die voor de Grieken denkbaar en wenselijk. De overheid, banken en betrokken burgers hebben allemaal een verantwoordelijkheid voor de ontstane situatie en zouden er samen uit moeten kunnen komen. De rente op de schuld zou draaglijker gemaakt kunnen worden, zodat de betrokken jonge generatie uit zijn restschulden kan groeien. Ook het IMF wijst op een dergelijke route. Lagarde c.s. dringen in hun rapportage over Nederland in 2014 zeer aan op structurele herschikkingen ten gunste van jongeren en hun ‘lucht’ tot investeren en consumptie.

De banken zouden heel wel hun renteopslag voor de hypotheekschulden kunnen reduceren, zegt Eijffinger. “De ECB zorgt momenteel immers voor ‘gratis geld’ met bijna 0% rente en een bijna onbeperkte liquiditeit. Dat vinden banken natuurlijk erg fijn. Door hun hogere marge kunnen zij met die liquiditeiten zich herkapitaliseren en dat is ook wenselijk.” Vanuit Den Haag zouden de ministers Blok en Dijsselbloem hier initiatief moeten nemen richting de banken. “Zo kunnen zij de heel moeilijke gevallen onder de jongeren die ‘onder water staan’ aanpakken. Er is immers wel degelijk ook een verantwoordelijkheid aan hun kant, een morele verantwoordelijkheid hiervoor.”

De overheid heeft grote schulden aangemoedigd door fiscale bescherming en “de banken hebben zulke zware schulden helpen accommoderen. Zij moeten hen daarom helpen uit deze situatie te geraken en zo weer kansen te geven, met name bij de dynamiek op de arbeidsmarkt. De overheid zal hierdoor minder renteaftrek bij de hypotheekschulden hebben en dat is financieel zelfs voordelig. Deze jonge mensen kunnen zich nu niet ontwikkelen. Kinderen krijgen zal niet kunnen, investeringen in een eigen bedrijf of project ook niet en mobiliteit op de arbeidsmarkt is niet mogelijk vanwege die schuld. Dit is het drama van een generatie.”

Starters met grote studieschuld

Tegelijkertijd komt een volgende generatie de arbeidsmarkt op die met het studievoorschot binnen kort al met een fikse schuld gaat starten, nog los van deze perikelen op de woningmarkt. Daar ziet Eijffinger een volgende negatieve klem op de groei en dynamiek van onze economie door ontstaan, die aansluit op wat het IMF analyseert. “Alles is hier pro-cyclisch. De kredietverstrekking aan het MKB en voor hypotheken is al zwaar beperkt. Dat zet de flexibilisering van de arbeidsmarkt en de kansen voor de zzp’ers onder druk.”

Hij wijst er op, dat banken nog veelal uitgaan van verouderde patronen in de arbeidsmarkt en samenleving. “Men kan moeilijk blijven uitgaan van ‘vaste dienstbetrekkingen’ voor iedere burger gedurende hun hele loopbaan. Doordat men daar aan vast blijft houden belemmert dit dynamiek en bijvoorbeeld de kans voor jongeren om te kunnen verhuizen. Dat is een extra reden waarom de arbeidsmarkt en de woningmarkt klem zitten.”

“Daar komen dan nu nog de jongeren bij die met schulden starten vanwege het leenstelsel in de studiefinanciering en daar tot hun pensioen mee moeten rekenen. De kredietverlening aan deze starters wordt daarom sterk belemmerd en dat is echt een groot maatschappelijk probleem. Dit is niet in het belang van de economische groei, niet in het belang van een kennissamenleving en niet in het belang van de banken zelf, trouwens.”

Eijffinger noemt dit hele complex, zoals het IMF dit analyseert en waarin de extra schulden voor studerende jongeren een extra verscherping vaan de problematiek vormen, “een urgent vraagstuk, dat veel te lang is blijven liggen. De vraag is dan toch echt ‘wie gaat hier als eerste bewegen?’ Omdat dit thema een groot en wezenlijk geheel vormt voor onze economie en de jonge generatie, heeft juist de Eerste Kamer hier een taak, omdat deze vaak meer thematisch en over het geheel kan kijken en zo grote dossiers beziet. En dat zou hier zeer terecht zijn, want dit vereist een doordachte oplossing.”


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK