Het systeem werkt
De hoorzitting van de Kamer over de scherpe besluiten bij de geesteswetenschappen werd net geen ererondje voor de NVAO en haar voorzitter Anne Flierman, maar het scheelde niet veel. Een reeks partijen prees de aanpak en openheid van de ‘kwaliteitstsaar’, omdat deze duidelijk maakt waar problemen zitten, maar ook ruimte geeft om snel en krachtdadig te zorgen voor verbeteringen. “Dit stelt mij gerust,” zei PVV’er Harm Beertema bijvoorbeeld.
Toch echt een probleem
Flierman schetste voor de Kamerleden de aanpak, procedure en inhoud van de accreditatie van de geesteswetenschappen. Hij gaf daarin opmerkelijke, nieuwe achtergrondinformatie voor de politici. Zo wisten de opleidingen die ‘onvoldoende’ beoordeeld werden al sinds halverwege 2013 “dat er toch echt een probleem was.” De panels met experts die hen kwamen visiteren gaven hen namelijk terugrapportages, die er niet om logen. Opleidingen en decanen die nu verrast-verontwaardigd doen, zijn dus niet helemaal oprecht.
Toen het de NVAO duidelijk werd uit de rapportages van die panels – bemand met peers in de betrokken disciplines – dat de oordelen fors zouden worden, is men de instellingen én die peers extra gaan benaderen. “Normaal hadden we zo’n 3 à 4% van de opleidingen die in de universitaire clusters onvoldoende bleken. De 13% die nu op tafel kwam, dat was duidelijk erg veel. We zijn daarom gaan praten met de mensen uit die panels en de instellingen, ook met het Rectorencollege van de VSNU, over wat hier zichtbaar werd. We wilden weten of het beeld dat zichtbaar werd, echt aansloot bij hun analyses en oordeel, bijvoorbeeld.”
De universiteiten wisten dus al een hele tijd wat het -soms erg kritische- oordeel zou worden, ze kregen ook een serie mogelijkheden om zo’n oordeel aan te vechten, als zij zich daar niet in herkenden. Dit gebeurde niet. Wel kwamen zij met herstelplannen die de NVAO kon beoordelen en die ook zijn goed gevonden om binnen uiterlijk twee jaar hun opleidingen weer aan de maat te brengen.
U bent streng
Flierman stelde hieruit vast, dat de aanpak van de borging “oplevert wat we allemaal wilden.” Er is nu differentiatie in de oordelen: ‘goed’ voor de prima opleidingen, ‘voldoende’ voor wie waarmaakt wat men moet doen, ‘onvoldoende’ voor wie binnen twee jaar de zaak dan alsnog op orde moet brengen.
De Kamer viel hem daarin in brede kring bij. Fliermans conclusie ‘het systeem werkt’, werd alom beaamd. “U bent streng en dat is goed”, zeiden bijvoorbeeld VVD’er Pieter Duisenberg én de SP. De PVV zei zelfs, dat zij “volop onderschrijft dat het systeem werkt. De aandacht in de rapportages voor zowel ‘harde data’ met cijfermatige gegevens als meer ‘zachte info’ over de kwaliteit en cultuur in opleidingen is heel erg zinvol. Dit stelt mij gerust.”
De NVAO gaf aan dat men lessen trekt uit deze kritische rapportages en oordelen over de geesteswetenschappen. Zo werd in veel opleidingen genoteerd, dat een hoge werkdruk hier parten speelt. Men moet veel doen om topprestaties in het onderzoek te verzorgen en dat wil nogal eens ten koste gaan van de noodzakelijke onderwijstaken en studenten. “Onze wake up call is daar dan ook op gericht”, zei Flierman. “We hebben begrepen dat minister Bussemaker dit punt van zorg ook meeneemt in haar aanstaande visie op wetenschap en onderzoek.”
Geen voordeel van de twijfel meer
De minister heeft de Kamer ook uitvoerig ingelicht over haar conclusies uit deze alfa-accreditatie. Voor Bussemaker is duidelijk, dat “het bestaande instrumentarium juist z’n doel [heeft] bewezen.” De panels zijn scherper in hun oordeel, durven vaker aan te dringen op een herstelperiode. “Opleidingen krijgen dus niet meer het voordeel van de twijfel”
De minister wijst er op, dat een scherpe analyse nu niet meer leidt tot een soort fatale conclusie, waarmee een panel via peers en experts een opleiding de nek om moest draaien. “Een kritisch oordeel zet nu meer dan ooit aan tot actie bij instellingen, met beter onderwijs als gevolg.” De transparantie wordt zo veel groter en “de opleidingen die niet voldoende zijn komen nu immers boven drijven.”
De studenten kunnen hier ook mee verder, stelt de minister. De diploma’s zijn terecht gegeven, ook als er kritiek mogelijk is op aspecten van de kwaliteit. Er zijn geen normen overschreden of bewust regels aan de laars gelapt. Studenten die toch een kritische blik op hun diploma wenselijk vinden, kunnen de examencommissie van de opleiding om opheldering eisen.
De NVAO wees er in de Kamer bovendien op, dat de studenten met kritiek op de waarde van hun diploma zich bij instellingen kunnen melden van wie zij hun graad krijgen. “De instelling is hier de eerst verantwoordelijke.” De universiteit kan daarom samen met de studenten bezien of er voor hen extra activiteiten zinvol zijn om hun diploma zo nodig nog extra waarde te geven.
Een afgesloten tijdperk
De Kamerfracties gaven aan, dat zij de kritische, inhoudelijke aanpak van de NVAO waardeerden. Paul van Meenen van D66 zei, dat hij instellingen, bestuurders en zijn collega-politici aanbeval “niet al te zenuwachtig te worden.” Want als men de NVAO opdraagt duidelijk te beoordelen en verbetertrajecten als de herstelperiodes in gang te laten zetten, “dan moet je niet schrikken als er oordelen komen die zowel een plus als een min laten zien.”
Opmerkelijk was de conclusie van Harm Beertema van de PVV. Hij zei tegen ScienceGuide na afloop van de hoorzitting, dat met deze WO-alfa accreditatie “het tijdperk-Inholland bij de kwaliteitszorg afgesloten lijkt te zijn.” Wat Beertema daarmee bedoelde te zeggen, was dat de kritische blik op de HO-kwaliteit een goede bedding gevonden lijkt te hebben. Niet langer worden HBO en WO – en de Kamer zelf – opgeschrikt met ‘incidenten’ die leiden tot plotse, heftige ingrepen en twijfels aan de kwaliteit van hele sectoren. Als er nu kritiek op opleidingen zinvol en nodig blijkt te zijn, lukt het om met het stelsel van kwaliteitsborging tot een tijdige ‘turnaround’ te komen.
Jet Bussemaker zegt in haar antwoorden aan de Kamer in wezen hetzelfde, zij het in andere termen. “Wanneer er problemen met het eindniveau worden geconstateerd, worden deze niet alleen benoemd, maar binnen korte tijd ook opgelost.”
Mopperende decaan
NVAO-voorman Anne Flierman was in dit licht dan ook opvallend mild over de hevige en soms nogal verongelijkte reacties die de alfa-accreditatie in kringen van de geesteswetenschappen had losgemaakt. “We merkten dat veel hoogleraren en anderen in de opleidingen de kritiek van de visiterende panels toch vaak herkenden. Sommigen pakten al in de zomer van 2013 die kanttekeningen serieus op, beseffend dat een ‘onvoldoende’ oordeel of andere stevige kritiek eraan zou gaan komen.”
“Onze taak is het ook niet heel zo’n sector in het beklaagdenbankje te zetten. We zien ook prachtige dingen in deze opleidingen en die melden we ook, heel graag zelfs. Natuurlijk is er dan hier en daar wel een decaan die moppert. Dat is ook ‘all in the game’.”
Vreemde ogen dwingen
Universiteiten moeten daarom nu net zo kritisch en transparant met hun examens en toetsingen omgaan als hogescholen. Prof. Jan Anthonie Bruijn wil gelet op de ‘alfa-accreditatie’ professioneler beoordelen overal usance maken, zoals hij voor het HBO in gang zette. Hij stelt dat het hoog tijd is dat universiteiten zich zeker zo ernstig bezig houden met de kwaliteit en validering van hun examens en toetsing. Vreemde ogen moeten ook het WO dwingen kunnen en mogen.
Het scherp bij de les blijven geldt volgens Jan Anthonie Bruijn op dit punt ook voor zowel MBO als WO. Dat het daar fundamenteel veel beter zou gaan dan bij het HBO rond de toetsing, daarvan was hij al eerder niet echt overtuigd. Hij ziet dan ook voldoende reden om een operatie als met ‘Vreemde ogen dwingen’ in het HBO werd ingezet ook daar serieus ter hand te nemen, inclusief de ontwikkeling van een BKE en SKE. Hij riep op een conferentie hierover in Twente daarom op “Vreemde ogen dwingen ook van toepassing te doen verklaren voor het WO.”
