Kabinet eert Joep Lange
U leest hieronder een ingekorte versie van de speech van Sander Dekker met bijzondere aandacht voor Joep Lange
Vandaag openen we het nieuwe academische jaar hier met z’n allen in de Pieterskerk. De El Cid-week is achter de rug – het echte werk gaat nu beginnen. Vanaf morgen stromen de collegezalen weer vol. En het raakt me dat een gedreven student als Laurens van der Graaff, en alumni Willem Witteveen en Lidwien Heerkens, die in de MH17 zaten, dit begin missen. Net als hun medepassagiers, laten ze grote gaten achter.
Toen ik hoorde dat Aids-wetenschapper Joep Lange ook een van de passagiers van de MH17 was, heb ik vaak teruggedacht aan de prachtige en pijnlijke documentaire ‘Vluchten kon niet meer” van Hetty Nietsch. De documentaire gaat terug naar de jaren tachtig en begin jaren negentig. De periode dat de aids-epidemie wereldwijd uitbrak en als donderslag bij heldere hemel veel, ontzettend veel, slachtoffers maakte onder vooral jonge homo’s.
Een wereld vol angst
De homo-emancipatie zette in die tijd haar eerste voorzichtige stapjes. Jonge mannen durfden te leven naar wie ze waren. En die trotse, zelfbewuste mannen stierven ineens met bosjes tegelijk aan een nieuwe, onbekende ziekte. Met grof geweld teruggeduwd naar een wereld vol angst en schaamte. Voor de buitenwereld werden deze mannen gebrandmerkt door een niet te missen vorm van huidkanker. “Gay-cancer” werd het genoemd. Aids was niet alleen een ziekte, het was een stigma voor homo’s.
Waarom de jonge wetenschapper Joep Lange zich destijds in ‘s hemelsnaam wilde bezighouden met wat een van zijn collega’s een ‘rare nichtenziekte’ noemde, was voor zijn omgeving dan ook een raadsel. Ze begrepen niets van zijn fascinatie voor de ziekte die niet alleen medisch, maar ook maatschappelijk zo complex was.
loopgraven tegen een vreselijke ziekte
Als jonge internist, als jonge wetenschapper, stond Joep Lange, samen met onder andere Sven Danner, aan het bed van die jonge mannen. In de loopgraven van het gevecht tegen een vreselijke ziekte, lieten deze wetenschappers hun compassie, hun lef, en hun fascinatie niet los. Bleven ze onverminderd zoeken naar een medicijn, een vaccin, een remedie.
Het lijkt alweer zo lang geleden, dat hiv en aids in het Westen sowieso een doodvonnis waren. In september 1993, in de allereerste eerste week van mijn studie hier in Leiden stierf René Klijn aan de gevolgen van aids.
René Klijn was eerder zanger in een onbeduidend boybandje en had het jaar daarvoor in een uitzending bij Paul de Leeuw – zichtbaar verzwakt en liggende op een bank – laten zien wat voor een rotziekte aids was. Aan het einde van de uitzending zong hij een lied – Mister Blue – dat vervolgens wekenlang op nummer 1 stond. Op zijn dertigste was hij, in de herfst van zijn leven, toch nog een hit-artiest geworden. Had hij aids een gezicht gegeven. Een belangrijk verhaal verteld.
Drie jaar na het overlijden van René Klijn, nog voor mijn afstuderen, kwam de zogeheten combinatietherapie beschikbaar. 1996, het jaar waarin de meeste eerstejaars hier in de zaal werden geboren, werd ook het jaar nul voor mensen met hiv of aids.
Wetenschappers gaven de toekomst terug aan mensen die soms al op het randje van de dood balanceerden. Boden daarmee niet alleen een medicijn tegen een ziekte, Maar ook een remedie tegen angst en schaamte. Joep Lange en zijn collega’s bewezen waar de kracht van wetenschap op zijn sterkst is: daar waar wetenschappers tegen de heersende normen in durven gaan. Waar dwarsdenkers op zoek gaan naar hoe de wereld werkelijk in elkaar steekt.
Zoals Joep Lange zo mooi laat zien
Ik vind dat er meer aandacht moet komen voor de maatschappelijk functie en meerwaarde van wetenschap. Al was het maar omdat ik geloof dat in een land als Nederland, waarin we vrij en veilig leven in een democratische rechtstaat. Waarin we de afgelopen eeuw hebben gebouwd aan sociale zekerheden voor iedereen. Dat in zo’n moderne samenleving de verdere ontwikkeling van onze kennis door wetenschap eigenlijk het enige is dat ons nog met sprongen vooruit kan helpen. Door slimmer beleid. Door technologische innovaties. Door medische doorbraken. Zoals het verhaal van Joep Lange zo mooi laat zien.
Dames en heren,
Ik rond af met een oproep. En eigenlijk is mijn oproep aan u vrij eenvoudig. Combineer academische vrijheid met maatschappelijke verantwoordelijkheid. Geniet van de ruimte die u toekomt. Doe waar u zo goed in bent. Zorg dat u zich meet met de beste wetenschappers En houd bij dit alles altijd oog voor wat er om u heen gebeurt. Ook buiten de universiteit. Betrek anderen bij uw onderzoek. Denk na over actuele vragen. Deel uw kennis met anderen. Zorg dat uw invloed verder reikt dan papier en leidt tot echte verandering.
Want als u dát doel voor ogen houdt, kunt u het leven van mensen veranderen. Zorgen voor échte vooruitgang. Zoals zoveel wetenschappers voor u dat deden. De grote namen uit de Verlichting. Geëngageerde wetenschappers als Joep Lange en Willem Witteveen. De beste manier om hen te eren, is door net zo relevant te zijn.
Dank u wel.
